N'ime usoro nke echiche Albert Bandura, ndị nchọpụta Watson na Tharp (Watson na Tharp, 1989) tụrụ aro na usoro nke njide onwe onye nwere àgwà ise bụ isi nzọụkwụ. Ha gụnyere ịchọpụta àgwà a ga-emetụta, ịnakọta data bụ isi, ịmepụta mmemme iji mụbaa ma ọ bụ ibelata ugboro nke omume ebumnuche, ime na nyochaa mmemme, na ịkwụsị mmemme.
- Nkọwa nke ụdị omume. Oge mmalite nke njide onwe onye bụ nkọwa nke ụdị omume nke kwesịrị ịgbanwe. N'ụzọ dị mwute, nzọụkwụ a dị mkpa siri ike karịa ka mmadụ nwere ike iche. Ọtụtụ n'ime anyị na-akpụzi nsogbu anyị n'ihe gbasara àgwà ọjọọ ndị na-edoghị anya, ọ na-ewekwa mgbalị dị ukwuu iji kọwapụta nke ọma àgwà a kapịrị ọnụ nke na-eme ka anyị chee na anyị nwere àgwà ndị ahụ. Ọ bụrụ na a jụọ nwanyị ihe na-adịghị amasị ya gbasara omume ya, mgbe ahụ, azịza ya nwere ike ịnụ: "M na-akpachapụ anya." Nke a nwere ike ịbụ eziokwu, mana ọ gaghị enyere aka ịmepụta mmemme mgbanwe omume. Ka anyị wee nwee ike ịbịaru nso nsogbu ahụ nke ọma, ọ dị anyị mkpa ịtụgharị okwu na-edoghị anya gbasara àgwà mmadụ ka ọ bụrụ nkọwa ziri ezi nke azịza kpọmkwem nke na-egosipụta àgwà ndị ahụ. N'ihi ya, nwaanyị na-eche na ọ bụ «oke njakịrị» nwere ike ịkpọ aha abụọ ihe atụ nke àgwà mpako mmeghachi omume nke ga-egosi ya mkparị, sịnụ, eleda di ya n'ihu ọha na-ata ụmụ ya ahụhụ. Nke a bụ omume a kapịrị ọnụ nke ọ ga-arụ ọrụ na ya dịka mmemme njide onwe ya siri dị.
- Nchịkọta nke isi data. Nzọụkwụ nke abụọ nke nlekota onwe onye bụ ịnakọta ozi bụ isi banyere ihe ndị na-emetụta omume anyị chọrọ ịgbanwe. N'ezie, anyị ga-aghọ ihe nke ọkà mmụta sayensị, ọ bụghị nanị na-arịba ama nke anyị mmeghachi omume, ma na-edekọ ugboro ugboro nke ha mere maka nzube nke nzaghachi na nwale. Ya mere, onye na-agbalị ise siga dị ntakịrị nwere ike ịgụta ọnụ ọgụgụ ise siga ọ na-ese kwa ụbọchị ma ọ bụ n'ime oge ụfọdụ. Ọzọkwa, onye na-agbalị ifelata n'usoro n'usoro na-ejupụta tebụl na nsonaazụ nke ịdị arọ kwa ụbọchị ruo ọtụtụ ọnwa. Dị ka a pụrụ ịhụ site na ihe atụ ndị a, na nkà mmụta mmekọrịta ọha na eze, ịnakọta data ziri ezi banyere omume nke kwesịrị ịgbanwe (iji ụfọdụ ihe kwesịrị ekwesị unit nke nha) adịghị ma ọlị dị ka zuru ụwa ọnụ nghọta onwe mesiri ike na ndị ọzọ usoro ọgwụgwọ. Nke a na-emetụta ma echiche Freud nke ịbanye n'ime usoro amaghị ihe ọ bụla yana mkpa nke yoga na Zen nwere maka ilekwasị anya na ahụmahụ dị n'ime. Ebumnuche dị n'azụ nzọụkwụ a jikwaa onwe ya bụ na mmadụ ga-ebu ụzọ mata n'ụzọ doro anya na nlọghachị nke omume a kapịrị ọnụ (gụnyere isi ihe mkpali na-ebute ya na ihe ga-esi na ya pụta) tupu ha enwee ike ịgbanwe ya nke ọma.
- Mmepe nke mmemme njide onwe onye. Nzọụkwụ ọzọ n'ịgbanwe omume gị bụ ịmepụta mmemme nke ga-agbanwe nke ọma ugboro ole omume. Dị ka Bandura si kwuo, enwere ike ime mgbanwe ugboro ugboro nke omume a n'ọtụtụ ụzọ. Ọtụtụ n'ime nkwado nke onwe, ntaramahụhụ onwe ya, na atụmatụ gburugburu ebe obibi.
a. Nkwanye onwe ya. Bandura kwenyere na ọ bụrụ na ndị mmadụ chọrọ ịgbanwe omume ha, ha ga-akwụrịrị onwe ha ụgwọ mgbe niile maka ime ihe ha chọrọ. Ọ bụ ezie na atụmatụ bụ isi dị nnọọ mfe, enwere ụfọdụ ntụle n'imepụta mmemme nkwado onwe onye dị irè. Nke mbụ, ebe ọ bụ na ihe na-esi na ya pụta na-achịkwa omume, ọ na-amanye onye ahụ ịhazi ihe ga-esi na ya pụta tupu oge eruo ka o nwee mmetụta n'omume ahụ n'ụzọ ọ chọrọ. Nke abụọ, ọ bụrụ na nkwado onwe onye bụ atụmatụ kachasị mma na mmemme njide onwe onye, ọ dị mkpa ịhọrọ ihe mkpali na-agba ume nke dị onye ahụ n'ezie. Dị ka ihe atụ, n’usoro ihe omume e mere iji meziwanye àgwà mmụta, nwa akwụkwọ nwere ike ige ntị n’ihe ndị a na-egere egere na mgbede ma ọ bụrụ na ọ na-amụ ihe awa anọ n’ehihie. Na onye maara? N'ihi ya, ikekwe akara ule ya ga-akawanye mma - nke ga-abụ ihe nkwado dị mma na-emeghe karị! N'otu aka ahụ, na mmemme iji mee ka mmega ahụ dịkwuo elu, mmadụ nwere ike imefu $ 20 na uwe (onye na-achịkwa onwe ya) ma ọ bụrụ na ha na-eje ije 10 kilomita n'ime otu izu (omume nchịkwa).
b. ntaramahụhụ onwe. Iji belata ugboro ugboro nke omume na-adịghị mma, onye nwekwara ike họrọ usoro nke ntaramahụhụ onwe. Otú ọ dị, ihe ndọghachi azụ dị ịrịba ama nke ntaramahụhụ bụ na ọ na-esiri ọtụtụ ndị ike ịta onwe ha ahụhụ mgbe nile ma ọ bụrụ na ha emezughị àgwà ha chọrọ. Iji mesoo nke a, Watson na Tharp na-akwado iburu ụkpụrụ nduzi abụọ n'uche (Watson na Tharp, 1989). Nke mbụ, ọ bụrụ na ịmụta nkà, ise siga, iribiga ihe ókè, ịṅụbiga mmanya ókè, ihere, ma ọ bụ ihe ọ bụla, bụ nsogbu ahụ, ọ kasị mma iji ntaramahụhụ na inye nkwado dị mma. Nchikota nsonaazụ na-achịkwa onwe onye na-adịghị mma na nke na-atọ ụtọ nwere ike inyere mmemme mgbanwe omume aka ịga nke ọma. Nke abuo, ọ ka mma iji ntaramahụhụ dị nro - nke a ga-eme ka ọ dịkwuo mfe na ọ ga-enwe ike ịchịkwa onwe ya.
c. Atụmatụ gburugburu. Ka mmeghachi omume na-achọghị na-eme obere oge, ọ dị mkpa ịgbanwe gburugburu ebe obibi ka ma ihe mkpali na-ebute ụzọ mmeghachi omume ma ọ bụ nsonaazụ nke mmeghachi omume ndị a gbanwere. Iji zere ọnwụnwa, mmadụ nwere ike izere ọnọdụ ndị na-anwa anwa, nke mbụ, ma ọ bụ, nke abụọ, taa onwe ya ahụhụ maka ịdaba n'ime ha.
Ọnọdụ ndị a maara nke ọma nke ndị buru ibu na-agbalị igbochi nri ha bụ ihe atụ zuru oke. Site n'echiche nke socio-cognitive theory, iribiga nri ókè abụghị ihe ọ bụla karịa àgwà ọjọọ - ọ na-eri nri na-enweghị mkpa anụ ahụ na nzaghachi maka isi ihe mkpali gburugburu ebe obibi, nke na-akwado site na nsonaazụ obi ụtọ ozugbo. Nleba anya nke ọma onwe onye nwere ike ịchọpụta isi ihe dị mkpa maka iribiga nri ókè (dịka ọmụmaatụ, ị drinkingụ biya na ịta crackers nnu mgbe ị na-ekiri TV, ma ọ bụ agụụ na-abawanye mgbe iwe iwe). Ọ bụrụ na achọpụtara ihe mkpali igodo ndị a nke ọma, ọ ga-ekwe omume ikewapụta nzaghachi oriri nri na ha. Dịka ọmụmaatụ, mmadụ nwere ike ị drinkụ soda nri ma ọ bụ rie ma ọ bụ ṅụọ ihe ọ bụla mgbe ọ na-ekiri TV, ma ọ bụ mepụta nzaghachi ọzọ maka nrụgide mmetụta uche (dị ka mgbatị ahụ ma ọ bụ ntụgharị uche).
- Ntinye na nyocha nke mmemme nlekota onwe onye. Ozugbo e mebere ihe omume mgbanwe onwe onye, nzọụkwụ ọzọ ezi uche dị na ya bụ ime ya ma kwekọọ n'ihe yiri ka ọ dị mkpa. Watson na Tharp na-adọ aka na ntị na ịga nke ọma nke mmemme omume chọrọ ịmụrụ anya mgbe niile n'oge oge ka ọ ghara ịlaghachi n'omume mbibi onwe onye ochie (Watson na Tharp, 1989). Ụzọ kachasị mma nke njikwa bụ nkwekọrịta onwe onye - nkwekọrịta ederede na nkwa ịkwado omume a chọrọ ma jiri ụgwọ ọrụ na ntaramahụhụ kwesịrị ekwesị. Usoro nke nkwekọrịta dị otú ahụ ga-abụrịrị nke doro anya, na-agbanwe agbanwe, dị mma na eziokwu. Ọ dịkwa mkpa iji nyochaa oge nke nkwekọrịta nkwekọrịta iji jide n'aka na ha nwere ezi uche: ọtụtụ ndị na-esetịpụ ihe mgbaru ọsọ dị elu na-enweghị ezi uche na mbụ, nke na-edugakarị na ihere na-enweghị isi na nleghara nke mmemme njide onwe onye. Iji mee ka mmemme ahụ nwee ọganihu dị ka o kwere mee, ọ dịkarịa ala otu onye ọzọ (di na nwunye, enyi) kwesịrị isonye na ya. Ọ na-apụta na ọ na-eme ka ndị mmadụ jiri mmemme ahụ kpọrọ ihe. Ọzọkwa, a ga-akọwapụta ihe ga-esi na ya pụta na nkwekọrịta n'ihe gbasara ụgwọ ọrụ na ntaramahụhụ. N'ikpeazụ, ụgwọ ọrụ na ntaramahụhụ ga-abụrịrị ozugbo, usoro, ma na-ewere ọnọdụ n'ezie - ọ bụghị naanị nkwa ọnụ ma ọ bụ ebumnobi ekwuputara.
Watson na Tharp na-arụtụ aka ụfọdụ n'ime mmejọ ndị a na-emekarị na mmejuputa mmemme nlekota onwe onye (Watson na Tharp, 1989). Ndị a bụ ọnọdụ ebe mmadụ a) na-agbalị ime ihe dị ukwuu, ngwa ngwa, site n'itinye ihe mgbaru ọsọ na-enweghị isi; b) na-enye ohere ogologo oge iji kwụọ ụgwọ omume kwesịrị ekwesị; c) na-eguzobe ụgwọ ọrụ adịghị ike. N'ihi ya, mmemme ndị a adịghị arụ ọrụ nke ọma.
- Emecha nke mmemme nlekota onwe ya. Nzọụkwụ ikpeazụ n'ime usoro nke ịmepụta usoro nlekota onwe onye bụ ịkọwapụta ọnọdụ ndị a na-ewere dị ka zuru oke. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, mmadụ aghaghị ịkọwa nke ọma na nke ọma ihe mgbaru ọsọ njedebe - mmega ahụ mgbe nile, mmezu nke ibu a setịpụrụ, ma ọ bụ ịkwụsị ise siga n'ime oge a kara aka. N'ikwu okwu n'ozuzu, ọ na-enye aka ịkwụsị mmemme nlekota onwe onye site na iji nwayọọ nwayọọ belata ugboro ole ụgwọ ọrụ maka omume a chọrọ.
Mmemme emechara nke ọma nwere ike ịpụ n'anya n'onwe ya ma ọ bụ jiri obere mbọ nke onye ahụ mee. Mgbe ụfọdụ, mmadụ nwere ike ikpebiri onwe ya mgbe na otú ọ ga-esi mechaa ya. N'ikpeazụ, Otú ọ dị, ihe mgbaru ọsọ bụ ịmepụta àgwà ọhụrụ na nke dị mma nke na-adịru mgbe ebighị ebi, dị ka ịmụta ihe siri ike, ịghara ịṅụ sịga, imega ahụ mgbe nile, na iri nri nke ọma. N'ezie, onye ahụ ga-adị njikere mgbe niile ịmaliteghachi usoro njide onwe onye ma ọ bụrụ na nzaghachi adịghị mma apụtaghachiri.