ọdịnaya
Isi nke 12 na-emetụ aka ná nkenke n’isiokwu abụọ a na-ekwubeghị na mbụ bụ́ ndị nwere ike ịmasị onye na-agụ ya.
Nke mbụ, m ga-atụle mmetụta nke ihe ndị dị ndụ na mkpasu iwe. Ọ bụ ezie na ihe a na-elekwasị anya n'akwụkwọ a bụ usoro nke uche na ihe ndị dị ugbu a na / ma ọ bụ ọnọdụ ndị gara aga, anyị ka kwesịrị ikweta na mmegide mmadụ na anụmanụ ndị ọzọ bụkwa n'ihi usoro physiological na ahụ na ụbụrụ.
Emeelarị ọtụtụ ọmụmụ ihe gbasara ọrụ ndị na-ekpebi ihe ndị dị ndụ na-arụ. Otú ọ dị, isiakwụkwọ na-esote ga-ahọrọ nke ọma ma ga-emetụ nanị ntakịrị akụkụ nke ihe ọmụma anyị banyere mmetụta nke physiology na mmegide. N'ịbụ onye tụlere nkenke echiche nke mmụọ ike ike, m na-enyocha mmetụta nke ihe nketa na ikike ndị mmadụ maka ime ihe ike, mgbe ahụ, m na-enyocha mmetụta nke homonụ mmekọahụ nwere ike ime na ngosipụta dị iche iche nke ike ike.
Isiakwụkwọ ahụ mechiri site na nkọwa dị nkenke banyere otú mmanya na-aba n'anya pụrụ isi metụta ọrụ ime ihe ike. Isiakwụkwọ a na-ekwu maka ajụjụ gbasara usoro. Ọtụtụ n'ime echiche na echiche ndị ewepụtara ebe a dabere na nyocha ụlọ nyocha emere ụmụaka na ndị okenye.
Echiche ọzọ gbadoro ụkwụ na mgbagha nke ndị nyocha na-eme nyocha gbasara omume mmadụ ji.
Akpịrị ịkpọasị na mbibi?
Na 1932, Òtù Mba Ụwa kpọrọ Albert Einstein ka ọ họrọ onye pụtara ìhè ma soro ya gbanwee echiche ya banyere nsogbu ndị kasị kpụ ọkụ n’ọnụ n’oge anyị. Òtù Mba Ụwa chọrọ ibipụta mkparịta ụka ahụ iji mee ka nkwurịta okwu a dị n'etiti ndị isi ọgụgụ isi nke taa. Einstein kwetara ma kwuo ka ha kparịta ihe kpatara esemokwu mba ụwa. A ka na-echekwa ncheta nke oke ogbugbu nke Agha Ụwa Mbụ n'ụzọ doro anya na ebe nchekwa nke ọkà mmụta sayensị, o kwenyere na ọ dịghị ajụjụ dị mkpa karịa «ọchịchọ maka ụzọ iji zọpụta ụmụ mmadụ n'egwu agha. Ọkà mmụta sayensị ukwu ahụ atụghị anya n'ezie ngwọta dị mfe maka nsogbu a. N'ịbụ onye na-enyo enyo na agha na obi ọjọọ zoro n'ime nkà mmụta uche mmadụ, ọ tụgharịrị gaa na onye guzobere psychoanalysis, Sigmund Freud, maka nkwenye nke echiche ya. Lee →
Ndi mmadu nwere ebumnobi ime ihe ike? Gịnị bụ mmuo?
Iji ghọta echiche nke ọchịchọ ebumpụta ụwa maka ime ihe ike, anyị ga-ebu ụzọ kọwaa ihe okwu ahụ bụ « mmuo » pụtara. A na-eji okwu ahụ eme ihe n'ụzọ dị nnọọ iche, ọ bụghịkwa mgbe nile ka a na-enwe ike ikwu kpọmkwem ihe ọ pụtara mgbe mmadụ na-ekwu banyere omume ebumpụta ụwa. Anyị na-anụ mgbe ụfọdụ na mmadụ, n'okpuru mmetụta nke ọnọdụ mberede, «mere mmuo. Nke a ọ̀ pụtara na o meghachiri omume n'ụzọ e si hazie mkpụrụ ndụ ihe nketa, ma ọ bụ na o mere ihe n'ọnọdụ ọ na-atụghị anya ya n'echeghị echiche? Lee →
Nkatọ nke echiche ọdịnala nke mmuo
Nsogbu bụ isi na echiche ọdịnala nke mmuo bụ enweghị ihe ndabere zuru oke. Ndị na-akpa àgwà anụmanụ ajụọla ọtụtụ ajụjụ siri ike nke Lorenz na-ekwu gbasara mmekpa ahụ anụmanụ. Were, karịsịa, okwu ya na mgbochi akpaka nke ime ihe ike n'ụdị anụmanụ dị iche iche. Lorenz kwuru na ọtụtụ anụmanụ ndị nwere ike igbu ndị otu ha n'ụzọ dị mfe nwere usoro ebumpụta ụwa nke na-akwụsị ọgụ ha ngwa ngwa. Ụmụ mmadụ enweghị usoro dị otú ahụ, ma anyị bụ nanị ụdị ikpochapụ onwe ya. Lee →
Mmetụta nke ihe nketa na-akpa ike
Na July 1966, otu nwa okorobịa nwere nkụda mmụọ aha ya bụ Richard Speck gburu ndị nọọsụ asatọ na Chicago. Mpụ jọgburu onwe ya dọtara uche nke mba ahụ dum, ndị nta akụkọ kọwara ihe omume a n'ụzọ zuru ezu. Ọ bịara mara ọha na eze na Speck yi a «amụrụ ịkpọte hell» egbugbu na ogwe aka ya.
Anyị amaghị ma ọ bụrụ na Richard Speck mụrụ n'ezie na ọchịchọ mpụ nke mere ka ọ ghara ime mpụ a, ma ọ bụ ma ọ bụrụ na "genes na-eme ihe ike" nke kpaliri ya igbu sitere n'aka nne na nna ya, mana m chọrọ ịjụ ajụjụ n'ozuzu ya: ọ nwere ihe nketa nke ime ihe ike? Lee →
Mmekọahụ dị iche iche na ngosipụta nke iwe iwe
Ọdịiche dị na ngosipụta nke mkpasu iwe na ndị nnọchianya nke ma nwoke ma nwanyị aghọwo isiokwu nke mkparịta ụka n'ime afọ ndị na-adịbeghị anya. Ọ ga-eju ọtụtụ ndị na-agụ akwụkwọ anya ịmata na e nwere esemokwu n'isiokwu a. Na ilele mbụ, ọ dị ka ihe doro anya na ụmụ nwoke na-enwekarị mwakpo ime ihe ike karịa ụmụ nwanyị. N'agbanyeghị nke a, ọtụtụ ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ kwenyere na ọdịiche ahụ abụghị ihe doro anya, na mgbe ụfọdụ ọ bụghị ihe a na-ahụ anya (lee, dịka ọmụmaatụ: Frodi, Macalay & Thome, 1977). Ka anyị tụlee ọmụmụ banyere ọdịiche ndị a ma gbalịa chọpụta ọrụ homonụ mmekọahụ na-akpali mkpali. Lee →
Mmetụta nke homonụ
Hormone mmekọahụ nwere ike imetụta oke ike nke anụmanụ. Naanị otu onye ga-eleba anya n'ihe na-eme mgbe a na-achụ anụmanụ. Anụ ọhịa na-atụgharị ghọọ ịnyịnya na-erube isi, oké ehi na-aghọ ehi na-adịghị ngwa ngwa, nkịta na-egwu egwu na-aghọ anụ anụ nke na-ehi ụra. Enwere ike inwe mmetụta dị iche. Mgbe a na-agbanye testosterone n'anụmanụ nke a chụpụrụ achụpụ, iwe ya na-abawanye ọzọ (ihe ọmụmụ mara mma gbasara isiokwu a bụ Elizabeth Beeman, Beeman, 1947 mere).
Ma eleghị anya, mmegide mmadụ, dị ka mmegide anụ ọhịa, dabere na hormone mmekọahụ nwoke? Lee →
Mmanya na ime ihe ike
Isiokwu ikpeazụ nke nyocha m dị nkenke banyere mmetụta nke ihe ndị dị ndụ na mkpasu iwe bụ mmetụta mmanya na-aba n'anya. Ọ dịwo anya a mara na omume ndị mmadụ nwere ike ịgbanwe n'ụzọ dị ịrịba ama mgbe ịṅụ mmanya na-aba n'anya, na mmanya nwere ike, n'okwu Shakespeare, "na-ezu ohi uche ha" na, ikekwe, ọbụna "gbanwee ha ka ha ghọọ anụmanụ."
Ndekọ mpụ na-ekpughe mmekọrịta doro anya n'etiti mmanya na-aba n'anya na ime ihe ike. Dịka ọmụmaatụ, n'ime nchọpụta banyere mmekọrịta dị n'etiti ịṅụbiga mmanya ókè na igbu ọchụ nke ndị mmadụ, mmanya na-ekere òkè na ọkara ma ọ bụ ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke ogbugbu ndị uwe ojii US dekọrọ n'afọ ndị na-adịbeghị anya. Ihe ọṅụṅụ na-aba n'anya na-emetụtakwa ụdị omume na-emegide ọha, gụnyere ime ihe ike n'ezinụlọ. Lee →
Summary
N'isiakwụkwọ a, atụleela m ọtụtụ ụzọ usoro ndu si emetụta omume ike ike. M malitere na nyocha nke omenala echiche nke ike ike mmuo, karịsịa ojiji nke echiche a na psychoanalytic tiori nke Sigmund Freud na dịtụ yiri formulations odori Konrad Lorenz. N'agbanyeghị eziokwu na okwu ahụ « mmuo » bụ nnọọ edoghị anya na nwere a ọnụ ọgụgụ nke dị iche iche pụtara, ma Freud na Lorentz weere na «ike ike mmuo» ka ebu pụta ụwa na spontaneously eme mkpali ibibi mmadụ. Lee →
Chapter 13
Usoro nnwale ọkọlọtọ. Ụfọdụ arụmụka na-akwado nyocha ụlọ nyocha. Lee →