Dị ka echiche dị adị na mbụ, usoro ịka nká nke ụbụrụ na-amalite mgbe nwatakịrị na-eto eto. Ọnụ ọgụgụ kasị elu nke usoro a na-adaba na afọ ndị tozuru okè. Otú ọ dị, a kwadoro ugbu a na ụbụrụ mmadụ nwere ike ịgbanwe, weghachite na ịmaliteghachi, na n'ókè na-akparaghị ókè. Ọ na-esi na nke a pụta na isi ihe na-emetụta ụbụrụ abụghị afọ, kama ọ bụ omume mmadụ na ndụ ya niile.
Enwere usoro nke "malitegharịa ekwentị" neurons subcortical ọcha (nke a na-akpọkọta ọnụ dị ka basal nucleus); N'oge usoro ndị a, ụbụrụ na-arụ ọrụ na ọnọdụ emelitere. Nucleus basalis na-arụ ọrụ nke ụbụrụ neuroplasticity. Okwu neuroplasticity na-ezo aka n'ikike ịchịkwa ọnọdụ ụbụrụ na ịnọgide na-arụ ọrụ ya.
N'ime afọ, a na-enwe ntakịrị mbelata na arụmọrụ nke ụbụrụ, mana ọ dịchaghị mkpa dịka ndị ọkachamara chere na mbụ. Ọ ga-ekwe omume ọ bụghị naanị ịmepụta ụzọ ọhụụ ọhụrụ, kamakwa imeziwanye ndị ochie; Enwere ike ime nke a n'oge ndụ mmadụ niile. Iji nweta ma nke mbụ na nke abụọ na-enye ohere iji usoro ụfọdụ. N'otu oge ahụ, a kwenyere na mmetụta dị mma na ahụ mmadụ na-enweta site na usoro ndị a na-adịgide ruo ogologo oge.
Mmetụta yiri nke ahụ ga-ekwe omume n'ihi na echiche mmadụ na-enwe ike imetụta mkpụrụ ndụ ihe nketa ya. A na-anabatakarị na mkpụrụ ndụ ihe nketa nke mmadụ ketara n'aka ndị nna nna ya enweghị ike ime mgbanwe. Dị ka nkwenkwe zuru ebe nile, mmadụ na-enweta site n'aka nne na nna ya ihe niile ha nwetara site na nna nna ha (ya bụ, mkpụrụ ndụ ihe nketa na-ekpebi ụdị onye ga-adị ogologo na mgbagwoju anya, ọrịa ndị ga-abụ njirimara ya, wdg). na akpa a enweghị ike ịgbanwe. Otú ọ dị, n'eziokwu, a pụrụ imetụta mkpụrụ ndụ ihe nketa mmadụ n'oge ndụ ya nile. Ha na-emetụta ma omume nke onye na-ebu ha, na echiche ya, mmetụta ya na nkwenkwe ya.
Ka ọ dị ugbu a, a maara eziokwu a: otú mmadụ si eri nri na ụdị ndụ ọ na-ebi na-emetụta mkpụrụ ndụ ihe nketa ya. Mmega ahụ́ na ihe ndị ọzọ na-emekwa ka a metụta ha. Taa, ndị ọkachamara na-eme nchọpụta n'ọhịa nke mmetụta na-emetụta mkpụrụ ndụ ihe nketa site na akụkụ mmetụta uche - echiche, mmetụta, okwukwe nke mmadụ. Ndị ọkachamara ekwetawo ugboro ugboro na ọgwụ ndị ọrụ uche mmadụ na-emetụta na-enwe mmetụta kasịnụ ná mkpụrụ ndụ ihe nketa ya. Ogo nke mmetụta ha na-emetụta mmetụta nke mkpụrụ ndụ ihe nketa site na mgbanwe nke nri, ndụ ma ọ bụ ebe obibi.
Gịnị ka ọmụmụ ihe na-egosi?
Dị ka Dr. Dawson Church si kwuo, nnwale ya na-egosi na echiche na okwukwe mmadụ nwere ike ime ka mkpụrụ ndụ ihe nketa ndị metụtara ọrịa na mgbake pụta. Dị ka ya si kwuo, ahụ mmadụ na-agụ ozi sitere na ụbụrụ. Dị ka sayensị si kwuo, mmadụ nwere nanị mkpụrụ ndụ ihe nketa ụfọdụ nke a na-apụghị ịgbanwe agbanwe. Otú ọ dị, a na-arụ ọrụ dị ịrịba ama nke mkpụrụ ndụ ihe nketa na-enwe mmetụta na nghọta nke onye na-ebu ha na usoro dị iche iche na-eme n'ahụ ya, ka Ụka na-ekwu.
Nnwale emere na Mahadum Ohio gosipụtara n'ụzọ doro anya ogo mmetụta nke ọrụ uche na mweghachi nke ahụ. Di na nwunye so na mmejuputa ya. Enyere onye ọ bụla n'ime ihe ndị ahụ obere mmerụ ahụ na akpụkpọ ahụ, na-ebute ọnya. Mgbe nke ahụ gasịrị, di na nwunye ahụ aghaghị iduzi mkparịta ụka n'otu isiokwu na-adịghị adịte aka maka nkeji 30 ma ọ bụ tinye esemokwu n'okwu ọ bụla.
Mgbe nnwale ahụ gasịrị, ruo ọtụtụ izu, ndị ọkachamara tụlere itinye uche na ntule nke ihe ndị metụtara protein atọ na-emetụta ọnụego ọgwụgwọ ọnya anụ ahụ. Nsonaazụ gosiri na ndị sonyere na-abanye na arụmụka ma gosipụta nnukwu causticity na isi ike, ọdịnaya nke protein ndị a tụgharịrị na 40% dị ala karịa ndị na-ekwurịta okwu na isiokwu nkịtị; otu a na-etinye aka na ọnụ ọgụgụ nke ịmaliteghachi ọnya - ọ dị ala site na otu pasent. N'ikwu okwu banyere nnwale ahụ, Ụka na-enye nkọwa ndị a nke usoro na-aga n'ihu: a na-emepụta protein n'ime ahụ nke na-amalite ọrụ nke mkpụrụ ndụ ihe nketa na-ahụ maka ịmaliteghachi. Mkpụrụ ndụ ihe nketa na-eji mkpụrụ ndụ stent wuo mkpụrụ ndụ akpụkpọ ọhụrụ iji weghachi ya. Ma n'okpuru nrụgide, a na-eji ike ahụ eme ihe na ntọhapụ nke ihe nchekasị (adrenaline, cortisol, norepinephrine). N'okwu a, mgbaàmà ezigara na mkpụrụ ndụ ihe nketa ọgwụgwọ na-esiwanye ike karị. Nke a na-eduga n'eziokwu ahụ bụ na ọgwụgwọ na-ebelata nke ukwuu. N'ụzọ megidere nke ahụ, ọ bụrụ na a naghị amanye ahụ ahụ ịzaghachi egwu egwu mpụga, a na-eji ike ya niile na-agwọ ọrịa.
Gịnị kpatara ya?
N'ịbụ onye a mụrụ, mmadụ nwere ụfọdụ ihe nketa mkpụrụ ndụ ihe nketa nke na-eme ka ahụ na-arụ ọrụ nke ọma n'oge mmega ahụ kwa ụbọchị. Ma ikike mmadụ nwere ịnọgide na-enwe nguzozi nke uche na-emetụta kpọmkwem ikike ahụ nwere iji ikike ya mee ihe. Ọbụna ma ọ bụrụ na mmadụ na-emikpu n'echiche ike ike, e nwere ụzọ ọ ga-esi emegharị ụzọ ya iji kwado usoro ndị na-adịghị emeghachi omume. Nchegbu mgbe niile na-enye aka n'ịka nká nke ụbụrụ.
Nchegbu na-eso mmadụ n'oge ndụ ya niile. Nke a bụ echiche Dr. Harvard Phyllitt nke United States, prọfesọ nke geriatrics na New York School of Medicine (Phyllitt bụkwa isi na ntọala nke na-emepụta ọgwụ ọhụrụ maka ndị na-arịa ọrịa Alzheimer). Dị ka Phyllit si kwuo, mmetụta kachasị njọ na ahụ bụ nrụgide uche nke onye nọ n'ime ya na-enwe dị ka mmeghachi omume na mkpali mpụga. Nkwupụta a na-emesi ike na ahụ na-enye nzaghachi ụfọdụ na ihe ndị na-adịghị mma na mpụga. Mmeghachi omume yiri nke ahụ mmadụ nwere mmetụta na ụbụrụ; ihe si na ya pụta bụ ọrịa uche dị iche iche, dịka ọmụmaatụ, nsogbu ncheta. Nchegbu na-atụnye ụtụ n'icheta ihe n'oge agadi ma bụrụkwa ihe na-akpata ọrịa Alzheimer. N'otu oge ahụ, mmadụ nwere ike inwe mmetụta na ọ tọrọ ya (n'ihe gbasara ọrụ uche) karịa ka ọ dị n'ezie.
Nsonaazụ nke nnwale ndị ọkà mmụta sayensị na Mahadum California mere gosiri na ọ bụrụ na a na-amanye ahụ ahụ mgbe niile ịzaghachi nrụgide, ihe ga-esi na ya pụta nwere ike ịbụ mbelata na akụkụ dị mkpa nke usoro limbic nke ụbụrụ - hippocampus. Akụkụ nke ụbụrụ a na-eme ka usoro ndị ahụ na-ewepụ mmetụta nke nrụgide, ma na-eme ka ọrụ nke ebe nchekwa dị ogologo oge na-arụ ọrụ. N'okwu a, anyị na-ekwukwa banyere ngosipụta nke neuroplasticity, ma ebe a ọ dị njọ.
Ntụrụndụ, onye na-eduzi nnọkọ n'oge ọ na-ebipụ echiche ọ bụla kpamkpam - usoro ndị a na-enye gị ohere ịmegharị echiche ngwa ngwa na, n'ihi ya, normalize ọkwa nke ihe nrụgide na ahụ na mkpụrụ ndụ ihe nketa. Ọzọkwa, ọrụ ndị a na-enwe mmetụta na nhazi nke ụbụrụ.
Otu n'ime ụkpụrụ bụ isi nke neuroplasticity bụ na site n'ịkwalite akụkụ nke ụbụrụ na-ahụ maka mmetụta dị mma, ị nwere ike iwusi njikọ akwara ike. Enwere ike iji mmetụta a tụnyere ike ike site na mmega ahụ. N'aka nke ọzọ, ọ bụrụ na mmadụ na-echekarị banyere ihe ndị na-emerụ ahụ, mmetụta nke amygdala cerebellar ya, bụ nke bụ isi maka mmetụta uche na-adịghị mma, na-abawanye. Hanson na-akọwa na site n'omume ndị dị otú ahụ mmadụ na-eme ka ụbụrụ ya dịkwuo mfe ma, n'ihi ya, n'ọdịnihu ọ na-amalite iwe iwe n'ihi obere ihe dị iche iche.
Usoro ụjọ ahụ na-aghọta mkpali na akụkụ ahụ dị n'ime ahụ na ntinye nke akụkụ etiti ụbụrụ, nke a na-akpọ "agwaetiti". N'ihi nghọta a, nke a na-akpọ interoception, n'oge mmega ahụ, a na-echebe ahụ mmadụ pụọ na mmerụ ahụ; ọ na-eme ka mmadụ nwee mmetụta na ihe niile dị mma n'anụ ahụ, Hanson kwuru. Tụkwasị na nke ahụ, mgbe “agwaetiti” ahụ dị mma, echiche mmadụ na ọmịiko na-abawanye. Cortex cingulate dị n'ihu bụ maka itinye uche. Mpaghara ndị a nwere ike imetụta usoro ntụrụndụ pụrụ iche, na-enweta mmetụta dị mma na ahụ.
Na ịka nká, ọganihu nke ọrụ uche ga-ekwe omume kwa afọ.
Ruo ọtụtụ afọ, echiche a na-enwekarị bụ na mgbe mmadụ ruru n'etiti afọ, ụbụrụ mmadụ na-amalite ịkwụsị ime mgbanwe na ikike ya. Mana nsonaazụ nke nnwale ndị na-adịbeghị anya egosila na mgbe ị ruru etiti afọ, ụbụrụ na-enwe ike iru elu nke ike ya. Dị ka ọmụmụ si kwuo, afọ ndị a kacha mma maka ụbụrụ ụbụrụ na-arụsi ọrụ ike, n'agbanyeghị àgwà ọjọọ onye ahụ. Ihe e ji mara mkpebi ndị e mere n'oge a bụ ihe ọmụma kasịnụ, ebe ọ bụ na ahụmahụ na-eduzi mmadụ.
Ndị ọkachamara na-etinye aka na ọmụmụ nke ụbụrụ na-arụ ụka mgbe niile na ịka nká nke akụkụ a bụ ọnwụ nke neutron - mkpụrụ ndụ ụbụrụ. Mana mgbe a na-enyocha ụbụrụ site na iji teknụzụ ndị dị elu, a chọpụtara na n'ọtụtụ ụbụrụ enwere otu ọnụọgụ neuron n'oge ndụ niile. Ọ bụ ezie na akụkụ ụfọdụ nke ịka nká na-eme ka ụfọdụ ikike iche echiche (dị ka oge mmeghachi omume) na-akawanye njọ, neurons na-ejupụta mgbe niile.
N'ime usoro a - "bilateralization nke ụbụrụ", dị ka ndị ọkachamara na-akpọ ya - ma hemispheres na-etinye aka n'otu aka ahụ. N'afọ ndị 1990, ndị ọkà mmụta sayensị Canada na Mahadum Toronto, na-eji teknụzụ nyocha ụbụrụ kachasị ọhụrụ, nwere ike iji anya nke uche hụ ọrụ ya. Iji tụnyere ọrụ ụbụrụ nke ndị na-eto eto na ndị agadi, a na-eme nnwale na nlebara anya na ikike ncheta. E gosipụtara isiokwu ndị ahụ foto ihu ndị ha ga-ebu ngwa ngwa n'isi, wee kwuo aha nke ọ bụla n'ime ha.
Ndị ọkachamara kwenyere na ndị sonyere n'etiti afọ ga-eme ka njọ na ọrụ ahụ, Otú ọ dị, megidere atụmanya, otu abụọ ahụ gosipụtara otu ihe ahụ. Tụkwasị na nke ahụ, otu ihe mere ka ndị ọkà mmụta sayensị tụrụ ha n'anya. Mgbe ị na-eduzi positron emission tomography, a chọtara ihe ndị a: na ndị na-eto eto, ịmalite njikọ akwara na-eme n'otu mpaghara ụbụrụ, na ndị agadi, na mgbakwunye na mpaghara a, akụkụ nke prefrontal. cortex nke ụbụrụ sokwa na ya. Dabere na nke a na ọmụmụ ihe ndị ọzọ, ndị ọkachamara kọwara ihe omume a site n'eziokwu ahụ bụ na isiokwu ndị sitere na etiti afọ na mpaghara ọ bụla nke netwọk neural nwere ike inwe adịghị ike; n'oge a, akụkụ ọzọ nke ụbụrụ na-arụ ọrụ iji kwụọ ụgwọ. Nke a na-egosi na kemgbe ọtụtụ afọ ndị mmadụ na-eji ụbụrụ ha eme ihe n'ụzọ ka ukwuu. Na mgbakwunye na nke a, n'ime afọ ndị tozuru etozu, a na-ewusi netwọkụ akwara ozi na mpaghara ndị ọzọ nke ụbụrụ ike.
Ụbụrụ mmadụ nwere ike imeri ọnọdụ, iguzogide ha, na-eji mgbanwe ya. Nlebara anya nke ọma na ahụ ike ya na-atụnye ụtụ n'eziokwu ahụ na ọ na-arụpụta ihe ka mma. Dị ka ndị na-eme nchọpụta si kwuo, ọnọdụ ya na-emetụta nke ọma site na nri kwesịrị ekwesị, ntụrụndụ, mgbatị uche (ọrụ na ọrụ nke mgbagwoju anya na-arịwanye elu, ọmụmụ nke ebe ọ bụla), mgbatị ahụ, wdg. Ihe ndị a nwere ike imetụta ụbụrụ ụbụrụ n'oge ọ bụla - dị ka na ntorobịa nakwa ime agadi.