Ndị mmadụ ekwesịghị ịgafe ókèala ụfọdụ, ka ha ghara ịbịa na mbibi gburugburu ebe obibi, nke ga-abụ ihe egwu dị egwu maka ịdị adị nke ihe a kpọrọ mmadụ na mbara ala.
Ndị nyocha ahụ kwuru na enwere ụdị oke abụọ dị otú ahụ. Onye na-ahụ maka gburugburu ebe obibi na Mahadum Minnesota Jonathan Foley na-ekwu na otu ókè dị otú ahụ bụ ebe a na-atụ anya mgbe ihe jọgburu onwe ya mere. N'ọnọdụ ọzọ, ndị a bụ mgbanwe nwayọọ nwayọọ, nke, Otú ọ dị, gafere oke nke e guzobere na akụkọ ihe mere eme nke ihe a kpọrọ mmadụ.
Nke a bụ oke asaa ndị a na-akparịta ụka ugbu a:
Ozone na stratosphere
Okpokoro ozone nke ụwa nwere ike iru ebe ndị mmadụ nwere ike ị nweta tan n'ime nkeji ma ọ bụrụ na ndị ọkà mmụta sayensị na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ejikọtaghị ọnụ iji chịkwaa mwepụta nke kemịkalụ ozone na-emebi emebi. Ụkpụrụ Montreal na 1989 machibidoro chlorofluorocarbons iwu, si otú ahụ na-azọpụta Antarctica n'ihe nkiri nke oghere ozone na-adịgide adịgide.
Ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi kwenyere na isi ihe dị mkpa ga-abụ mbelata 5% na ọdịnaya ozone na stratosphere (okpueze elu nke ikuku) site na ọkwa nke 1964-1980.
Mario Molina, onye isi Center for Strategic Studies in Energy and Environmental Protection na Mexico City, kwenyere na mbelata 60% nke ozone gburugburu ụwa ga-abụ ọdachi, mana mfu na mpaghara 5% ga-emerụ ahụike mmadụ na gburugburu ebe obibi. .
Ala eji eme ihe
Ugbu a, ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi setịpụrụ oke 15% maka iji ala maka ọrụ ugbo na ụlọ ọrụ, nke na-enye ụmụ anụmanụ na osisi ohere idobe ọnụ ọgụgụ ha.
A na-akpọ oke oke dị otú ahụ "echiche ezi uche dị na ya", ma na-akabeghị aka. Steve Bass, onye isi otu na International Institute for Environment and Development na London, kwuru na ọnụ ọgụgụ a agaghị eme ka ndị na-eme iwu kwenye. Maka ọnụ ọgụgụ mmadụ, iji ala eme ihe bara uru nke ukwuu.
Mmachibido na omume iji ala kpụ ọkụ n'ọnụ bụ ihe ezi uche dị na ya, Bass kwuru. Ọ dị mkpa ịzụlite ụzọ na-echekwa ọrụ ugbo. Ụdị akụkọ ihe mere eme ebutelarị nbibi ala na oké ifufe.
Mmiri ọ .ụ .ụ
Mmiri dị ọcha bụ mkpa bụ́ isi maka ndụ, ma ndị mmadụ na-eji ya eme ihe buru ibu maka ọrụ ugbo. Foley na ndị ọrụ ibe ya tụrụ aro ka ịwepụ mmiri n'osimiri, ọdọ mmiri, ọdọ mmiri n'okpuru ala ekwesịghị ịgafe 4000 cubic kilomita kwa afọ - nke a bụ ihe dị ka oke ọdọ mmiri Michigan. Ugbu a, ọnụ ọgụgụ a bụ 2600 cubic kilomita kwa afọ.
Ọrụ ugbo kpụ ọkụ n'ọnụ n'otu mpaghara nwere ike iri ihe ka ukwuu n'ime mmiri dị ọcha, ebe n'akụkụ ọzọ nke ụwa bara ụba na mmiri, a gaghị enwe ọrụ ugbo ma ọlị. Ya mere mgbochi na iji mmiri dị ọhụrụ kwesịrị ịdị iche site na mpaghara ruo mpaghara. Mana echiche nke "oke mbara ala" kwesịrị ịbụ ebe mmalite.
mmiri mmiri
Ọkwa dị elu nke carbon dioxide nwere ike imebi mineral ndị coral reef na ndụ mmiri ndị ọzọ chọrọ. Ndị na-ahụ maka ihe ndị dị ndụ na-akọwa oke oxidation site n'ile anya na aragonite, ihe mgbochi ịnweta nke coral reefs, nke kwesịrị ịbụ ma ọ dịkarịa ala 80% nke nkezi ụlọ ọrụ.
Ọnụọgụ a dabere na nsonaazụ sitere na nnwale ụlọ nyocha gosipụtara na mbelata aragonite na-ebelata uto coral reef, Peter Brewer, onye na-ahụ maka ọgwụ n'oké osimiri na Monterey Bay Aquarium Research Institute kwuru. Ụfọdụ ndụ mmiri ga-enwe ike ịlanarị ala aragonite dị ala, mana ịba ụba acidification nke oké osimiri nwere ike igbu ọtụtụ ụdị ndị bi na gburugburu mmiri.
Ọnwụ nke ụdị ndụ dị iche iche
Taa, ụdị na-anwụ n'ọnụego 10 ruo 100 kwa nde kwa afọ. Ugbu a, ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi na-ekwu: mkpochapụ nke ụdị ekwesịghị ịgafe ọnụ ụzọ nke ụdị 10 kwa nde kwa afọ. Ọnụego mkpochapụ dị ugbu a gafere nke ọma.
Naanị ihe isi ike bụ na nsochi ụdị, ka Christian Samper, onye isi Smithsonian National Museum of Natural History na Washington kwuru. Nke a bụ eziokwu karịsịa maka ụmụ ahụhụ na ọtụtụ invertebrates mmiri.
Samper tụrụ aro ikewa ọnụego mkpochapụ n'ọkwa iyi egwu maka otu ụdị ọ bụla. Ya mere, a ga-eburu n'uche akụkọ ihe mere eme evolushọn maka alaka dị iche iche nke osisi ndụ.
Usoro nke nitrogen na phosphorus
Nitrogen bụ ihe kachasị mkpa, ọdịnaya nke na-ekpebi ọnụọgụ osisi na ihe ọkụkụ n'ụwa. Phosphorus na-azụ ma osisi na anụmanụ. Ịkwụsị ọnụ ọgụgụ nke ihe ndị a nwere ike ibute egwu nke ikpochapụ ụdị.
Ndị ọkà mmụta sayensị kwenyere na ụmụ mmadụ ekwesịghị itinye ihe karịrị 25% na nitrogen nke na-abịa n'ala site na ikuku. Mana mmachi ndị a tụgharịrị bụrụ nke aka ike. William Schlesinger, onye isi oche nke Millbrook Institute for Ecosystem Research, kwuru na nje bacteria na ala nwere ike ịgbanwe ọkwa nitrogen, n'ihi ya, okirikiri ya kwesịrị ịbụ obere mmetụta mmadụ. Phosphorus bụ ihe anaghị akwụsi ike, ebe nchekwa ya nwere ike ibelata n'ime afọ 200.
Ọ bụ ezie na ndị mmadụ na-agbalị idobe ọnụ ụzọ ndị a, mana mmepụta ihe na-emerụ ahụ na-agbakọta mmetụta ọjọọ ya, o kwuru.
Mgbanwe ihu igwe
Ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-atụle akụkụ 350 kwa nde dị ka njedebe ogologo oge maka oke ikuku carbon dioxide. A na-enweta ọnụ ọgụgụ a site n'echiche na karịa ya ga-eme ka okpomọkụ dị ogo 2 Celsius.
Agbanyeghị, ọnụ ọgụgụ a agbaghawo n'ihi na ọkwa a nwere ike ịdị ize ndụ n'ọdịnihu. A maara na 15-20% nke ikuku CO2 na-anọgide na ikuku ruo mgbe ebighị ebi. Ugbua n'oge anyị, ihe karịrị 1 trillion tọn CO2 ewepụtala na ụmụ mmadụ adịlarị ọkara ruo oke dị oke egwu, karịa nke okpomoku zuru ụwa ọnụ ga-apụ n'anya.