"Ọchịchị nke ihe ndị dị ndụ bụ ihe efu"

Mmata onwe onye, ​​imekọ ihe ọnụ, omume ọma… A na-echekarị na nke a bụ ihe na-eme anyị mmadụ. Ma, ọ bụ nanị nnyocha ndị ọkà mmụta ihe ndị dị ndụ, ndị ọkà mmụta ihe ọmụmụ, na ndị ọkà mmụta akwara ozi na-eme na-eji nwayọọ nwayọọ na-ebibi nkwenkwe ndị a kwa ụbọchị. Frans de Waal bụ otu n'ime ndị na-egosipụta mgbe niile ikike pụrụ iche nke nnukwu primates (nke dị n'etiti mmasị sayensị ya), mana ọ bụghị naanị ha.

Crow, voles, azụ - anụmanụ niile na-ahụ ya dị otú ahụ onye na-ekiri ihe na-adịghị eme ya na-ekwu na ụmụ anụmanụ ndị nzuzu. N'ịga n'ihu ọdịnala nke Charles Darwin, bụ onye laa azụ na narị afọ nke iri na itoolu rụrụ ụka na ọdịiche dị n'etiti ụbụrụ mmadụ na ụbụrụ anụmanụ bụ quantitative, ma ọ bụghị qualitative, Frans de Waal na-akpọ anyị òkù ka anyị kwụsị ịtụle onwe anyị ndị dị elu ma mesịa hụ onwe anyị dị ka anyị n'ezie. bụ - ndu umu metụtara ndị ọzọ niile.

Psychology: Ị mụọla data niile dị gbasara uche ụmụ anụmanụ. Kedu ihe bụ uche?

France de Val: Enwere okwu abụọ - uche na ikike nghọta, ya bụ, ikike ijikwa ozi, na-erite uru na ya. Dịka ọmụmaatụ, bat ahụ nwere usoro nkwugharị okwu siri ike ma na-eji ozi ọ na-enye na-agagharị na ịchụ nta. Ikike ọgụgụ isi, nke nwere njikọ chiri anya na nghọta, dị na anụmanụ niile. Na ọgụgụ isi pụtara ikike ịchọta ngwọta, karịsịa maka nsogbu ọhụrụ. Enwere ike ịchọta ya n'ime anụmanụ ndị nwere nnukwu ụbụrụ, yana kwa na anụmanụ niile, nnụnụ, molluscs ...

Ị na-akpọ aha ọtụtụ ọrụ na-egosi ịdị adị nke uche na anụmanụ. Kedu ihe kpatara na uche ụmụ anụmanụ anaghị amụ ihe, gịnị kpatara na a naghị ama ya?

Emere nyocha anụmanụ na narị afọ gara aga n'ụzọ kwekọrọ na ụlọ akwụkwọ ukwu abụọ. Otu ụlọ akwụkwọ, nke a na-ewu ewu na Europe, gbalịrị ibelata ihe niile na mmuo; ọzọ, behaviorist, ebe nile na USA, kwuru na ụmụ anụmanụ ndị na-agafe agafe e kere eke, na omume ha bụ nanị mmeghachi omume mpụga stimuli.

Ụzọ ndị a karịrị akarị nwere ndị na-eso ụzọ ha ruo taa. Otú o sina dị, n'otu afọ ahụ, ndị ọsụ ụzọ nke sayensị ọhụrụ pụtara. N'ime nchọpụta a ma ama nke Wolfgang Köhler otu narị afọ gara aga, a kwụwara otu banana n'otu ọnụ ụlọ ebe igbe gbasasịrị. Chimpanzee chere na ọ ga-ejikọta ha ọnụ ka ọ rute mkpụrụ osisi ahụ. Kedu ihe nke a pụtara? Na o nwere echiche, na o nwere ike iji anya nke uche hụ n'isi ya ihe ngwọta maka nsogbu ọhụrụ. Na nkenke: ọ na-eche. Ọ dị ịtụnanya!

Nke a juru ndị ọkà mmụta sayensị n'oge ahụ anya, bụ ndị, na mmụọ nke Descartes, kwenyere na ụmụ anụmanụ enweghị ike ịbụ ndị nwere mmetụta. Ihe gbanwere naanị n'ime afọ 25 gara aga, ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị, gụnyere onwe m, malitere ịjụ onwe ha ọ bụghị ajụjụ bụ "Anumanu hà nwere ọgụgụ isi?", ma "Olee ụdị uche ha na-eji na olee otú?".

Ọ bụ maka inwe mmasị n'ezie na anụmanụ, ọ bụghị iji ha atụnyere anyị, nri?

Ị na-arụtụ aka ugbu a nnukwu nsogbu ọzọ: ọchịchọ ịlele ọgụgụ isi anụmanụ site n'ụkpụrụ mmadụ anyị. Dịka ọmụmaatụ, anyị na-achọpụta ma ha nwere ike ikwu okwu, na-egosi na ọ bụrụ otú ahụ, mgbe ahụ ha nwere mmetụta, ma ọ bụrụ na ọ bụghị, mgbe ahụ nke a na-egosi na anyị bụ ndị pụrụ iche na ndị ka elu. Nke a ekwekọghị ekwekọ! Anyị na-aṅa ntị na ọrụ ndị anyị nwere onyinye, na-agbalị ịhụ ihe ụmụ anụmanụ nwere ike ime megide ya.

Ụzọ ọzọ ị na-eso a na-akpọ cognition evolushọn?

Ee, ọ gụnyere ịtụle ikike nghọta nke ụdị ọ bụla dị ka ngwaahịa evolushọn metụtara gburugburu ebe obibi. Dolphin bi n'okpuru mmiri chọrọ ọgụgụ isi dị iche karịa enwe nke bi n'osisi; na ụsụ nwere ikike geolocalization dị ịtụnanya, n'ihi na nke a na-enye ha ohere ịnyagharị n'ime ala, zere ihe mgbochi ma jide anụ oriri; aṅụ enweghị atụ n'ịchọta ifuru…

Ụdị ọ bụla nwere ọpụrụiche nke ya, yabụ na ọ baghị uru iche ma dolphin nwere amamihe karịa enwe ma ọ bụ aṅụ. Site na nke a anyị nwere ike nweta naanị otu nkwubi okwu: n'akụkụ ụfọdụ anyị enweghị ike dị ka anụmanụ. Dịka ọmụmaatụ, ogo ncheta oge dị mkpirikpi nke chimpanzees dị nnọọ elu karịa anyị. Yabụ kedu ihe kpatara anyị ji bụrụ ndị kacha mma n'ihe niile?

Ọchịchọ nke ịhapụ mpako mmadụ na-egbochi ọganihu nke sayensị ebumnuche. A na-eji anyị eche na e nwere otu ndị isi nke ihe ndị dị ndụ, na-agbatị site na elu (mmadụ, n'ezie) ruo na ala (ụmụ ahụhụ, molluscs, ma ọ bụ amaghị m ihe ọzọ). Mana n'okike enweghị ndị isi!

Ọdịdị nwere ọtụtụ alaka na-agbatị n'akụkụ dị iche iche. Ọchịchị nke ihe dị ndụ bụ naanị ihe efu.

Ma gini bu kwa njirimara madu?

Ajụjụ a na-akọwa ọtụtụ ụzọ anyị si ele mmadụ anya n'ihe gbasara okike. Iji zaa ya, ọ na-amasị m iji ihe oyiyi nke iceberg: akụkụ ya kachasị n'okpuru mmiri kwekọrọ na ihe na-ejikọta ụdị anụmanụ niile, gụnyere anyị. Na akụkụ ya nke dị ntakịrị n'elu mmiri kwekọrọ na nkọwa nke mmadụ. Ndị mmadụ niile amalila na obere mpempe a! Ma dị ka onye ọkà mmụta sayensị, enwere m mmasị na iceberg dum.

Ọ bụ na nke a search maka «kpere mmadụ» ejikọrọ na eziokwu na anyị kwesịrị izi ezi nrigbu ụmụ anụmanụ?

O kwere omume. Tupu mgbe ahụ, mgbe anyị bụ ndị dinta, a manyere anyị ịkwanyere anụmanụ ùgwù, n'ihi na onye ọ bụla ghọtara na ọ siri ike ịchọta na ijide ha. Mana ịbụ onye ọrụ ugbo dị iche: anyị na-edobe anụmanụ n'ime ụlọ, anyị na-azụ ha, anyị na-ere ha…

Ihe atụ pụtara ìhè nke ebe mmadụ na-abụghị nke pụrụ iche bụ iji ngwa ọrụ…

Ọ bụghị nanị na ọtụtụ ụdị na-eji ha eme ihe, ma ọtụtụ na-eme ha, ọ bụ ezie na nke a dịwo anya a na-ewere dị ka ihe onwunwe mmadụ. Ọmụmaatụ: A na-enye nnukwu enwe nwere tube nnwale na-enweghị atụ, mana ebe ọ bụ na edobere ya n'ọnọdụ kwụ ọtọ, ha enweghị ike wepụ ahụekere na ya. Mgbe oge ụfọdụ gasịrị, ụfọdụ enwe kpebiri ịga nweta mmiri n'otu isi iyi dị nso ma wụnye ya n'ime tube ule ka akị ahụ felie.

Nke a bụ echiche dị oke nkọ, ma a zụrụghị ha ime ya: ha ga-eche na mmiri dị ka ngwá ọrụ, na-anọgidesi ike (na-aga azụ na azụ na isi iyi ọtụtụ ugboro, ma ọ bụrụ na ọ dị mkpa). Mgbe enwere otu ọrụ ahụ, naanị 10% nke ndị dị afọ anọ na 50% nke ndị dị afọ asatọ na-abịa n'otu echiche ahụ.

Ule ule dị otú ahụ chọkwara ụfọdụ njide onwe onye…

Anyị na-echekarị na ụmụ anụmanụ nwere naanị mmuo na mmetụta uche, ebe ụmụ mmadụ nwere ike ijide onwe ha ma chee echiche. Ma ọ dịghị eme na mmadụ, gụnyere anụmanụ, nwere mmetụta uche ma ghara ịchịkwa ha! Cheedị echiche otu nwamba nke na-ahụ nnụnụ n'ogige: ọ bụrụ na ọ na-agbaso mmuo ya ozugbo, ọ ga-agba ọsọ ozugbo ma nnụnụ ahụ ga-efepụ.

N’ihi ya, ọ chọrọ ijide onwe ya ntakịrị ka o wee jiri nwayọọ na-abịaru anụ oriri ya nso. Ọbụna ọ na-enwe ike zoo n'azụ ohia ruo ọtụtụ awa, na-eche oge kwesịrị ekwesị. Ihe atụ ọzọ: ndị isi na obodo, nke a na-akpọ n'ọtụtụ ụdị, dị ka primates, dabeere kpọmkwem na nkwụsị nke mmuo na mmetụta uche.

Ị maara ule marshmallow?

Nwatakịrị ahụ nọ ọdụ n'ime ụlọ efu na tebụl, a na-etinye marshmallows n'ihu ya ma na-ekwu na ọ bụrụ na o erighị ya ozugbo, ọ ga-enweta ọzọ. Ụfọdụ ụmụaka na-ama nke ọma n'ịchịkwa onwe ha, ndị ọzọ adịghị adị ma ọlị. E jikwa nnukwu enwe na nku mee ule a. Ha dị nnọọ mma n'ịchịkwa onwe ha - ma ụfọdụ adịghịkwa njọ na ya! - dị ka ụmụaka.

Nke a na-ewutekwa ọtụtụ ndị ọkà ihe ọmụma, n'ihi na ọ pụtara na ọ bụghị nanị ụmụ mmadụ nwere ọchịchọ.

Mmetụta ọmịiko na echiche nke ikpe ziri ezi abụghịkwa naanị n'etiti anyị…

Ọ bụ eziokwu. Emeela m ọtụtụ nyocha banyere mmetụta ọmịiko na primates: ha na-akasi obi, ha na-enyere aka… Banyere echiche nke ikpe ziri ezi, a na-akwado ya, n'etiti ndị ọzọ, site na ọmụmụ ebe a na-agba chimpanzees abụọ ume ime otu mgbatị ahụ, na mgbe ha na-eme nke ọma. , Otu na-enweta mkpụrụ vaịn na nke ọzọ otu kukumba (nke, n'ezie, dịkwa mma, ma ọ bụghị otú ahụ tọrọ ụtọ!).

Chimpanzee nke abụọ na-achọpụta ikpe na-ezighị ezi na ọnụma, na-atụfu kukumba. Ma mgbe ụfọdụ, chimpanzee mbụ na-ajụ mkpụrụ vaịn ruo mgbe e nyekwara onye agbata obi ya mịrị amị. Ya mere, echiche na echiche nke ikpe ziri ezi sitere n'echiche asụsụ ezi uche dị na ya ezighi ezi.

O doro anya na omume ndị dị otú ahụ na-ejikọta ya na nkwado: ọ bụrụ na ị nwetaghị ihe m na-eme, ị gaghịzi achọ ịkwado m, ya mere ọ ga-ewute m.

Kedu maka asụsụ?

N'ime ikike anyị niile, ihe ịrụ ụka adịghị ya na nke a bụ nke a kapịrị ọnụ. Asụsụ mmadụ bụ ihe atụ nke ukwuu na nsonaazụ mmụta, ebe asụsụ anụmanụ mejupụtara akara ebumpụta ụwa. Otú ọ dị, mkpa asụsụ bụ nke ukwuu karịrị akarị.

E weere ya na ọ dị mkpa maka iche echiche, ebe nchekwa, mmemme omume. Ugbu a, anyị maara na ọ bụghị otú ahụ. Ụmụ anụmanụ nwere ike ịhụ ụzọ, ha nwere ihe ncheta. Ọkachamara n'akparamàgwà mmadụ Jean Piaget rụrụ ụka n'afọ ndị 1960 na nghọta na asụsụ bụ ihe abụọ nwere onwe ha. Ụmụ anụmanụ na-egosi nke a taa.

Ụmụ anụmanụ hà nwere ike iji uche ha mee ihe ndị na-emetụtaghị afọ ojuju nke mkpa ndị dị mkpa? Dịka ọmụmaatụ, maka imepụta ihe.

N'okike, ha na-arụsi ọrụ ike na nlanarị ha itinye aka na mmemme ndị dị otú ahụ. Dị nnọọ ka ndị mmadụ nwere kemgbe ọtụtụ puku afọ. Ma ozugbo ị nwere oge, ọnọdụ, na uche, ị nwere ike iji nke ikpeazụ mee ihe n'ụzọ dị iche.

Dịka ọmụmaatụ, maka igwu egwu, dịka ọtụtụ anụmanụ na-eme, ọbụna ndị okenye. Mgbe ahụ, ọ bụrụ na anyị na-ekwu banyere nkà, e nwere ọrụ ndị na-egosi ọnụnọ nke a n'echiche nke ụda, dịka ọmụmaatụ, na parrots; na enwe tụgharịrị bụrụ ndị nwere oke nka n'ise ihe. Ana m echeta, dịka ọmụmaatụ, chimpanzee Congo, onye eserese ya bụ Picasso zụtara na 1950.

Yabụ na anyị kwesịrị ịkwụsị iche echiche n'ihe gbasara ọdịiche dị n'etiti mmadụ na anụmanụ?

Nke mbụ, anyị kwesịrị inweta nghọta ziri ezi karịa ụdị ụdị anyị bụ. Kama ịhụ ya dị ka ngwaahịa sitere na omenala na nzụlite, m na-ahụ ya kama n'echiche na-aga n'ihu: anyị bụ, nke mbụ, anụ ọhịa nwere ọgụgụ isi na mmetụta uche. Nwere ezi uche?

Mgbe ụfọdụ ee, mana ịkọwa ụdị anyị dị ka ndị nwere mmetụta ga-abụ ikpe na-ezighi ezi. Naanị ị ga-eleba anya na ụwa anyị iji hụ na mmetụta uche na-ekere òkè na ya. Ya mere, ka anyị ghara overestimate anyị ezi uche na «exclusivity». Anyị enweghị ikewapụ na ọdịdị ndị ọzọ.