Anyị na-anụkarị ahịrịokwu ahụ "ibi ndụ aghara aghara" na ọnọdụ na-adịghị mma, a na-ekwu ya dị ka ihe na-akpata ahụ ike ma ọ bụ ọbụna mmalite nke ọrịa. Ma n'ihi gịnị ka ndụ ịnọkarị otu ebe ji bụrụ ihe na-emerụ ahụ n'ezie? N’oge na-adịbeghị anya, ahụrụ m otu edemede kọwara m ọtụtụ ihe.
A maara na mmega ahụ nwere ike ime ka ụbụrụ ụbụrụ rụọ ọrụ nke ọma, na-akpali usoro e guzobere sel ọhụrụ ma na-akpata mgbanwe ndị ọzọ. Nchoputa ohuru aputala na egosiputa na adighi ike nwere ike ime ka mgbanwe ghara idi na ụbụrụ site na gbanwee ihe omimi. Nke a na-emetụtakwa ọ bụghị naanị ụbụrụ, kamakwa obi.
Enwetara data dị otú a n'oge ọmụmụ emere na oke, mana, dị ka ndị ọkà mmụta sayensị si kwuo, ọ ga-abụrịrị ihe metụtara ụmụ mmadụ. Nchọpụta ndị a nwere ike inye aka kọwaa, na akụkụ ụfọdụ, ihe kpatara ndụ ịnọ otu ebe ji dị njọ maka ahụ anyị.
Ọ bụrụ na ị nwere mmasị na nkọwa nke ọmụmụ ihe ahụ, mgbe ahụ ị ga-ahụ ha n'okpuru, mana ka ịghara ịda mbà na nkọwa, m ga-agwa gị banyere isi ya.
Nsonaazụ nke nnwale ahụ, nke e bipụtara na Journal of Comparative Neurology, na-egosi na arụghị ọrụ nke anụ ahụ na-agbanwe akwara ozi n'otu mpaghara mpaghara ụbụrụ. Akụkụ a bụ maka usoro ụjọ ọmịiko, nke, n'etiti ihe ndị ọzọ, na-achịkwa ọbara mgbali site na ịgbanwe ogo nke irighiri akwara ọbara. N'ime otu nnụnụ nnwale, nke napụrụ ikike ịmegharị ahụ ọtụtụ izu, ọnụ ọgụgụ buru ibu nke ngalaba ọhụrụ pụtara na akwara ozi nke akụkụ ụbụrụ a. N'ihi ya, akwara ozi na-enwe ike kpasasị usoro ọmịiko ọmịiko nke ukwuu karị, na-emebi nguzozi na ọrụ ya wee si otú a na-akpata mmụba nke ọbara mgbali ma na-enye aka na mmepe nke ọrịa obi.
N’ezie, oke abughi mmadu, nkea bukwa obere okwu. Ma otu nkwubi okwu doro anya: ibi ndụ na-anọkarị otu ebe nwere nnukwu nsonaazụ anụ ahụ.
O yiri m ka mgbe otu izu nọrọ na oyi na-atụ, nke, dị mwute ikwu, ọ bụghị mgbe niile m mmewere na budata amachi m ọnụnọ na ọhụrụ ikuku na m ọrụ n'ozuzu, m na-eche dị ka mgbe nnwale. Enwere m ike ịchọta nkwubi okwu nke onwe m site na nnwale a: enweghị mmega ahụ nwere mmetụta na-adịghị mma na ọnọdụ na ọdịmma mmadụ niile. (((
More na isiokwu:
Ruo afọ 20 gara aga, ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị kwenyere na a na-edozi usoro nke ụbụrụ na mmalite nke okenye, ya bụ, ụbụrụ gị enweghị ike ịmepụta mkpụrụ ndụ ọhụrụ, gbanwee ọdịdị nke ndị dị adị, ma ọ bụ n'ụzọ ọ bụla gbanwere n'ụzọ anụ ahụ. Ọnọdụ ụbụrụ ya mgbe uto ya. Ma n’ime afọ ndị na-adịbeghị anya, nchọpụta akwara ozi akwara gosiri na ụbụrụ anyị na-ejigide plastik, ma ọ bụ ikike ịgbanwe, n’ime ndụ anyị niile. Na, dị ka ndị ọkà mmụta sayensị si kwuo, ọzụzụ anụ ahụ dị irè karịsịa maka nke a.
Otú ọ dị, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na ọ nweghị ihe a maara banyere ma enweghị mmega ahụ nwere ike imetụta mgbanwe nke usoro nke ụbụrụ, ma ọ bụrụ na ọ bụ, ihe nsonazụ nwere ike ịbụ. Ya mere, iji duzie ọmụmụ ihe ahụ, ozi banyere nke edepụtara n'oge na-adịbeghị anya na The Journal of Comparative Neurology, ndị ọkà mmụta sayensị si Waynelọ Akwụkwọ Nkà Mmụta Ọgwụ nke Wayne State na ụlọ ọrụ ndị ọzọ were oke iri. Ha debere ọkara n’ime ha n’ụlọ ngịga bụ́ ndị nwere wiil na-agbagharị agbagharị, nke ụmụ anụmanụ ga-arịgo mgbe ọ bụla. Rats na-enwe mmasị ịgba ọsọ, ha na-agbakwa ihe dị ka kilomita atọ kwa ụbọchị na ụkwụ ha. A chịkọtara ụmụ oke ndị ọzọ na ngụgụ na-enweghị wiil ụkwụ ma manye ha ibi “ndụ adịghị ike.”
Mgbe ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọnwa atọ nke nnwale ahụ, a gbanyere anụmanụ ahụ na agba pụrụ iche nke na-eme ka akwara ozi ụfọdụ dị na ụbụrụ. Ya mere, ndị ọkà mmụta sayensị chọrọ ịka akara akwara ozi na mpaghara ventromedial nke medulla oblongata nke ụmụ anụmanụ-akụkụ a na-akọwabeghị ụbụrụ nke na-achịkwa iku ume na ọrụ ndị ọzọ na-amaghị ihe dị mkpa maka ịdị adị anyị.
Rostral ventromedial medulla oblongata na-achịkwa usoro ọmịiko ọmịiko nke ahụ, nke, n'etiti ihe ndị ọzọ, na-achịkwa ọbara mgbali na nkeji ọ bụla site na ịgbanwe ogo vasoconstriction. Ọ bụ ezie na ọtụtụ nchọpụta sayensị metụtara rostral ventromedial medulla oblongata sitere na nnwale anụmanụ, nchọpụta ihe ọmụmụ na ụmụ mmadụ na-egosi na anyị nwere mpaghara ụbụrụ yiri nke ahụ na ọ na-arụ ọrụ n'ụzọ yiri nke ahụ.
Usoro ọmịiko na-achịkwa nke ọma na-eme ka akwara ọbara gbasaa ngwa ngwa ma ọ bụ na-egbochi, na-ekwe ka ọbara na-aga nke ọma, yabụ ị nwere ike ịsị, gbanahụ onye ohi ma ọ bụ gbagoro n'ọfịs na-enweghị isi. Ma oke iwe nke usoro ọmịiko ọmịiko na-akpata nsogbu, dị ka Patrick Mueller si kwuo, osote prọfesọ nke physiology na Mahadum Wayne bụ onye lekọtara ọmụmụ ihe ọhụrụ ahụ. Dị ka ya si kwuo, nsonaazụ sayensị ndị e gosipụtara na nso nso a na-egosi na “usoro nhụjuanya nke ọmịiko na-atụnye ụtụ na ọrịa obi site na ime ka arịa ọbara na-egbochi oke ike, na-esighi ike ma ọ bụ na-emekarị, na-ebute ọbara mgbali elu na mmebi obi.
Ndị ọkà mmụta sayensị na-eche na usoro ọmịiko ọmịiko ga-amalite imeghachi omume n'ụzọ dị egwu ma bụrụ ihe egwu ma ọ bụrụ na ọ nata ọtụtụ ozi (ikekwe agbagọ) site na akwara ozi na ventrallate medulla oblongata.
N’ihi ya, mgbe ndị ọkà mmụta sayensị lere anya n’ime ụbụrụ nke òké ha mgbe anụmanụ ndị ahụ nọworo arụ ọrụ ma ọ bụ nọrọ otu izu ruo izu iri na abụọ, ha hụrụ ọdịiche pụtara ìhè dị n’etiti ìgwè abụọ ahụ n’ụdị ụfọdụ nke akwara ozi na mpaghara ụbụrụ ahụ.
N'iji mmemme digitization nke komputa nyeghachi n'ime obi nke anụmanụ, ndị ọkà mmụta sayensị chọpụtara na akwara ozi dị n'ụbụrụ nke oke ndị ahụ na-agba ọsọ bụ otu ụdị ahụ na mmalite nke ọmụmụ ihe ahụ ma na-arụ ọrụ nke ọma. Ma n'ọtụtụ n'ime akwara ozi na ụbụrụ nke ụmụ irighiri ụra, ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke antennae ọhụrụ, ndị a na-akpọ alaka, apụtawo. Alaka ndị a jikọtara akwara ozi ahụike na sistemu ụjọ. Mana akwara ndị a nwere ngalaba ugbu a karịa akwara ozi nkịtị, na-eme ka ha nwekwuo mmetụta maka nrụpụta ma nwee ike izipu ozi na usoro ụjọ.
N'ezie, akwara ndị a agbanweela n'ụzọ dị otú a nke na ha na-ewekarị iwe na usoro ọmịiko ọmịiko, nwere ike ime ka mmụba nke ọbara mgbali elu na itinye aka na mmepe nke ọrịa obi.
Nchọpụta a dị mkpa, ka Dr. Müller na-ekwu, ebe ọ na-eme ka nghọta anyị miri emi karịa, na ogo cellular, arụghị ọrụ na-amụba ohere nke ọrịa obi. Mana ihe na-akpali akpali banyere nsonaazụ nke ọmụmụ ndị a bụ na enweghị ike - dị ka ọrụ - nwere ike ịgbanwe usoro na arụmọrụ nke ụbụrụ.
Sources:
NYTimes.com/blogs
National Centre for Biotechnology Information