Mmetụta (W. James)

Na-atụnyere mmetụta uche na mmuo

James V. Psychology. Akụkụ II

Petersburg: Ụlọ obibi akwụkwọ KL Rikker, 1911. S.323-340.

Ihe dị iche n'etiti mmetụta uche na mmuo dị n'eziokwu bụ na mmetụta uche bụ ọchịchọ nke mmetụta, na mmuo bụ ọchịchọ ime ihe n'ihu ihe a maara na gburugburu ebe obibi. Ma mmetụta uche na-enwekwa ihe ngosipụta nke anụ ahụ kwekọrọ, nke na-agụnye mgbe ụfọdụ na mkpụkọ akwara siri ike (dịka ọmụmaatụ, n'oge egwu ma ọ bụ iwe); na n'ọtụtụ ọnọdụ, ọ nwere ike ịdị ntakịrị ihe siri ike ịdọta ahịrị dị nkọ n'etiti nkọwa nke usoro mmetụta uche na mmeghachi omume ebumpụta ụwa nke nwere ike ịmalite site n'otu ihe ahụ. Kedu isi nke kwesịrị ịkọ ihe egwu egwu - na isi nke mmuo ma ọ bụ isi nke mmetụta uche? Ebee ka a ga-etinyekwa nkọwa nke ịchọ ịmata ihe, asọmpi, wdg? Site na echiche sayensị, nke a enweghị mmasị, ya mere, a ga-eduzi anyị site na echiche bara uru naanị iji dozie okwu a. Dị ka naanị n'ime ọnọdụ nke uche, mmetụta uche bụ kpamkpam n'enweghị nkọwa. Tụkwasị na nke ahụ, nkọwa dị otú ahụ ga-abụ ihe na-enweghị isi, ebe ọ bụ na mmetụta uche, dị ka ndị na-agụ uche nanị, amaraworị nke ọma na onye na-agụ ya. Anyị nwere ike ịkọwa naanị njikọ ha na ihe ndị na-akpọ ha yana mmeghachi omume na-eso ha. Ihe ọ bụla na-emetụta mmuo ụfọdụ nwere ike ịkpalite mmetụta n'ime anyị. Ihe niile dị iche ebe a bụ n'eziokwu na ihe a na-akpọ mmeghachi omume mmetụta adịghị agafe ahụ nke isiokwu a na-anwale, ma ihe a na-akpọ mmeghachi omume mmuo nwere ike ịga n'ihu wee banye n'ime mmekọrịta na omume na ihe na-akpata. ya. Na usoro mmuo na mmetụta mmetụta uche, naanị icheta ihe enyere ma ọ bụ onyonyo ya nwere ike zuru oke iji kpalite mmeghachi omume. Nwoke pụrụ ọbụna iwesa echiche nke mkparị a kparịrị ya karịa inwe ya kpọmkwem, mgbe nne ya nwụsịrị pụkwara inwe ọmịiko n'ebe ọ nọ karịa n'oge ndụ ya. N'ime isiakwụkwọ a, m ga-eji okwu ahụ bụ «ihe mmetụta uche», na-etinye ya n'enweghị mmasị ma n'okwu ahụ mgbe ihe a bụ ihe dị adị n'ezie, yana ikpe ahụ mgbe ihe dị otú ahụ bụ nanị ihe nnọchianya na-emepụtaghachi.

Ụdị mmetụta dị iche iche enweghị njedebe

A pụrụ ịkpọ iwe, egwu, ịhụnanya, ịkpọasị, ọṅụ, mwute, ihere, mpako, na ụdị mmetụta dị iche iche nke mmetụta ndị a, bụ́ ndị e jikọtara chiri anya na mkpali anụ ahụ siri ike. Mmetụta ndị a nụchara anụcha karịa bụ omume omume, ọgụgụ isi, na ịma mma, bụ nke a na-ejikọtakarị mkpali anụ ahụ dị obere. Enwere ike ịkọwa ihe mmetụta uche na-adịghị agwụ agwụ. Ojiji na-enweghị atụ nke nke ọ bụla n'ime ha na-agafe n'otu n'otu ma bụrụ nke a na-eji n'asụsụ dị iche iche akara, dị ka ịkpọasị, enweghị mmasị, iro, iwe, enweghị mmasị, ịkpọasị, ịbọ ọbọ, iro, ịkpọasị, wdg. Ihe dị iche n'etiti ha bụ. guzobe na akwụkwọ ọkọwa okwu nke synonyms na na ọmụmụ akparamaagwa; n'ọtụtụ akwụkwọ ntuziaka German na akparamaagwa, isiakwụkwọ nke mmetụta uche bụ nanị akwụkwọ ọkọwa okwu nke synonyms. Ma e nwere ụfọdụ ókè na-amị mkpụrụ nkọwa nke ihe na-ama onwe ya pụta ìhè, na n'ihi na ọtụtụ ọrụ na ntụziaka a bụ na kpere na-akọwa akwụkwọ banyere isiokwu a si Descartes ruo ugbu a na-anọchi anya ndị kasị na-agwụ ike ngalaba nke akparamaagwa. Ọzọkwa, ọ na-adị gị ka ị na-amụ ya na nkewa nke mmetụta uche ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ na-atụ aro bụ, n'ọtụtụ n'ime ikpe, akụkọ ifo ma ọ bụ dị oke mkpa, nakwa na nzọrọ ha na-ekwu maka izi ezi nke okwu okwu enweghị ihe ndabere. Ma, ọ dị mwute ikwu, ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke nchọpụta uche na mmetụta uche bụ nanị nkọwa. N'akwụkwọ akụkọ, anyị na-agụ nkọwa nke mmetụta uche, na-emepụta iji nweta ha n'onwe anyị. N'ime ha, anyị na-amata ihe na ọnọdụ ndị na-akpalite mmetụta uche, ya mere, akụkụ ọ bụla dị aghụghọ nke nleba anya nke na-achọ nke a ma ọ bụ ibe nke akwụkwọ akụkọ ahụ ozugbo na-ahụ n'ime anyị ụda mmetụta. Akwụkwọ edemede oge ochie na ọrụ nkà ihe ọmụma, nke e dere n'ụdị usoro nke aphorisms, na-emekwa ka ìhè dị na ndụ mmetụta uche anyị na, na-akpali mmetụta anyị, na-enye anyị obi ụtọ. Dị ka «scientific akparamaagwa» nke mmetụta, M ga-emebiwo m uto site n'ịgụ ukwuu nke oge ochie na isiokwu. Mana ọ ga-akara m mma ịgụ nkọwa ọnụ nke oke nkume ndị dị na New Hampshire karịa ịgụgharịgharị ọrụ mmụọ ndị a ọzọ. Ọ dịghị ụkpụrụ nduzi na-amị mkpụrụ n'ime ha, ọ dịghịkwa isi echiche. Mmetụta dị iche iche na-adịgasị iche na ndo na ha ad infinitum, mana ị gaghị ahụ nkọwa ezi uche dị na ya n'ime ha. Ka ọ dị ugbu a, amara niile nke ọrụ sayensị n'ezie dabere na nyocha nke ezi uche mgbe niile. Ọ bụ n'ezie-agaghị ekwe omume ịrị elu n'elu larịị nke ihe nkọwa na analysis nke mmetụta uche? M na-eche na e nwere ụzọ pụọ n'ógbè nke ndị dị otú ahụ kpọmkwem nkọwa, ọ bụ naanị kwesịrị ime mgbalị iji chọta ya.

Ihe kpatara mmetụta dị iche iche

Ihe isi ike na-ebilite na akparamaagwa na analysis nke mmetụta uche na-ebilite, o yiri ka m, si n'eziokwu na ha na-agba nkịtị na-ewere ha dị ka nnọọ iche iche phenomena ọ bụla ọzọ. Dị ka ogologo oge anyị na-atụle nke ọ bụla n'ime ha dị ka ụfọdụ ụdị ebighị ebi, inviolable ime mmụọ entity, dị ka umu otu mgbe a na-atụle na bayoloji na-adịghị agbanwe agbanwe entities, ruo mgbe ahụ anyị nwere ike na-asọpụrụ naanị katalog dị iche iche atụmatụ nke mmetụta uche, ogo ha na omume mere site. ha. Ma ọ bụrụ na anyị na-ewere ha dị ka ngwaahịa nke ọzọ n'ozuzu akpata (dị ka ihe atụ, na bayoloji, ihe dị iche iche nke ụdị a na-ewere dị ka ngwaahịa nke mgbanwe n'okpuru mmetụta nke gburugburu ebe obibi ọnọdụ na nnyefe nke enwetara mgbanwe site na nketa), mgbe ahụ, guzosie ike. nke iche na nhazi ga-abụ naanị ụzọ inyeaka. Ọ bụrụ na anyị enweela ọgazị nke na-etinye akwa ọla edo, mgbe ahụ ịkọwa akwa nke ọ bụla n'otu n'otu bụ ihe dị mkpa nke abụọ. Na ibe ole na ole na-esochi, m, na-amachi onwe m na mbụ na ụdị mmetụta nke a na-akpọ gu.e.mi, ga-akọwapụta otu ihe na-akpata mmetụta uche - ihe na-akpata ọdịdị zuru oke.

Inwe mmetụta na gu.ex ụdị mmetụta uche bụ n'ihi ngosipụta nke anụ ahụ ya

Ọ bụ omenala iche na n'ụdị mmetụta uche dị elu, mmetụta uche nke a na-enweta site n'aka ihe e nyere na-akpali anyị ọnọdụ nke uche nke a na-akpọ mmetụta mmetụta, nke ikpeazụ na-agụnye ihe ngosi nke anụ ahụ. Dị ka echiche m si kwuo, n'ụzọ megidere nke ahụ, obi ụtọ nke anụ ahụ ozugbo na-esote echiche nke eziokwu kpatara ya, na mmata anyị banyere obi ụtọ a mgbe ọ na-eme bụ mmetụta uche. Ọ bụ omenala ikwupụta onwe anyị dị ka ndị a: anyị furu efu anyị, anyị na-echegbu onwe anyị na-akwa ákwá; anyị zutere anụ ọhịa bea, anyị na-atụ egwu ma gbalaga; anyị na-akparị ndị iro, na-ewe iwe ma tie ya. Dị ka echiche nke m na-agbachitere, usoro nke ihe ndị a kwesịrị ịdịtụ iche - ya bụ: ọnọdụ uche nke mbụ na-adịghị ozugbo dochie nke abụọ, a ga-enwerịrị ihe ngosi nke anụ ahụ n'etiti ha, ya mere a na-egosipụta ya n'ụzọ ziri ezi dị ka ndị a: anyị. na-ewute n'ihi na anyị na-ebe ákwá; were iwe n'ihi na anyị na-eti onye ọzọ ihe; anyị na-atụ egwu n'ihi na anyị na-ama jijiji, na ọ bụghị ịsị: anyị na-akwa ákwá, tie ihe, na-ama jijiji, n'ihi na anyị na-enwe mwute, na-ewe iwe, na-atụ egwu. Ọ bụrụ na ahụ pụta ìhè ozugbo eso nghọta, mgbe ahụ nke ikpeazụ ga-abụ n'ụdị ya kpere cognitive omume, icha mmirimmiri, enweghị agba na mmetụta uche «ekpo ọkụ». Anyị nwere ike ịhụ anụ ọhịa bea ahụ ma kpebie na ihe kacha mma anyị ga-eme bụ ịgbapụ, a ga-akparị anyị ma chọpụta na ọ bụ naanị ka anyị mee ka ihe ahụ mejọrọ anyị, ma anyị agaghị enwe ụjọ ma ọ bụ iwe n'otu oge ahụ.

Echiche ekwuru n'ụdị obi ike dị otú ahụ nwere ike ịkpalite obi abụọ ozugbo. Ma ka ọ dị ugbu a, iji leda agwa ya anya dị ka ihe na-emegiderịta onwe ya na, ikekwe, ọbụna iji kwenye na eziokwu ya, ọ dịghị mkpa ka a na-atụgharị uche n'ọtụtụ dị anya.

Nke mbụ, ka anyị ṅaa ntị n'eziokwu ahụ bụ na nghọta ọ bụla, site na ụdị mmetụta anụ ahụ, na-enwe mmetụta zuru oke na ahụ anyị, na-ebute ụzọ n'ime anyị mmetụta mmetụta uche ma ọ bụ mmetụta uche. N'ịge uri, ihe nkiri, akụkọ dike, anyị na-ahụkarị na mberede na ịma jijiji na-agbaba n'ahụ anyị na mberede, dị ka ebili mmiri, ma ọ bụ na obi anyị malitere ịkụ ọkụ ngwa ngwa, anya mmiri na-agbapụta na mberede n'anya anyị. A na-ahụ otu ihe ahụ n'ụdị a na-ahụ anya karịa mgbe ị na-ege egwu. Ọ bụrụ na, ka anyị na-eje ije n'ime ọhịa, anyị na-ahụ na mberede ihe gbara ọchịchịrị, na-akpụ akpụ, obi anyị na-amalite ịkụ aka, anyị na-ejidekwa ume anyị ozugbo, na-enweghị oge iji mepụta echiche doro anya nke ihe ize ndụ n'isi anyị. Ọ bụrụ na ezigbo enyi anyị na-abịaru nso na nsọtụ nke abis, anyị na-amalite inwe mmetụta nke ahụ erughị ala a maara nke ọma wee laghachi azụ, ọ bụ ezie na anyị maara nke ọma na ọ si n'ihe ize ndụ pụta na enweghị echiche dị iche iche banyere ọdịda ya. Onye edemede ahụ na-echeta nke ọma ihe ijuanya ya mgbe, dị ka nwa nwoke dị afọ 7-8, ọ kụdara n'otu oge n'ihu ọbara, bụ nke, mgbe ọbara gbasịrị n'elu ịnyịnya, nọ na bọket. Enwere osisi n'ime bọket a, ọ malitere iji osisi a kpalie mmiri mmiri nke na-esi n'osisi ahụ banye n'ime bọket ahụ, ọ nweghịkwa ihe ọ hụrụ ma ọ bụghị ịchọ ịmata ihe ụmụaka. Na mberede, ìhè ahụ kụchiri n'anya ya, ụda dara na ntị ya, ọ tụfuru onwe ya. Ọ nụtụbeghị mbụ na ịhụ ọbara nwere ike ime ka ọgbụgbọ na ịda mbà n'obi na ndị mmadụ, ọ na-enwekwa nkụda mmụọ maka ya ma hụ obere ihe ize ndụ dị na ya nke na ọbụna mgbe ọ dị obere, ọ pụghị ime ka ọ kwụsị ma ọ tụrụ ya n'anya otú e si eme ya. naanị ọnụnọ nke mmiri mmiri na-acha ọbara ọbara nke ịwụ nwere ike inwe mmetụta dị ịtụnanya na ahụ.

Ihe akaebe kachasị mma na-egosi kpọmkwem ihe kpatara mmetụta uche bụ omume anụ ahụ nke mmetụta mpụga na akwara na-enye site na ikpe ndị pathological nke na-enweghị ihe kwekọrọ na mmetụta uche. Otu n'ime uru bụ isi nke echiche m banyere mmetụta uche bụ na site na ya anyị nwere ike weta ma pathological na nkịtị ikpe nke mmetụta n'okpuru otu izugbe atụmatụ. N'ime mgbapu ara ara ọ bụla anyị na-ahụ ihe atụ nke iwe na-enweghị mkpali, egwu, obi mgbawa ma ọ bụ ịrọ nrọ ụbọchị, yana ihe atụ nke enweghị mmasị na-enweghị mkpali nke na-adịgide n'agbanyeghị mkpebi mkpebi nke ebumnobi mpụga ọ bụla. N'okwu nke mbụ, anyị ga-eche na usoro ụjọ ahụ aghọwo ihe na-anabata ụfọdụ mmetụta na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe mkpali ọ bụla, ọbụna nke na-adịghị mma, bụ ihe zuru ezu iji kpalie n'ime ya mkpali na ntụziaka a ma si otú ahụ mee ka ọ bụrụ ihe pụrụ iche. mgbagwoju anya nke mmetụta nke mejupụtara mmetụta a. Ya mere, ka ihe atụ, ma ọ bụrụ na a maara nke ọma onye n'out oge na-enweta enweghị ike iku ume miri emi, palpitations, a peculiar mgbanwe na ọrụ nke pneumogastric akwara, a na-akpọ «obi mgbu», ọchịchọ iche a na-enweghị mmetụ isiala ọnọdụ, na, Ọzọkwa. , usoro ndị ọzọ a na-enyochabeghị n'ime eriri afọ, nchikota n'ozuzu nke ihe ndị a na-eme ka ọ nwee mmetụta nke egwu, ọ na-aghọkwa onye ụjọ ọnwụ nke ụfọdụ maara nke ọma.

Otu enyi m, bụ́ onye nwetara mwakpo nke ọrịa a kasị dị egwu, gwara m na obi ya na ihe ndị na-eku ume ya bụ isi nhụsianya nke uche; na isi mbo ya imeri mbuso agha ahu bu ijide iku ume ya na igbachi obi ya, na egwu ya wepuru ya ozugbo o bidoro iku ume miri emi wee gbatịa.

N'ebe a mmetụta uche bụ naanị mmetụta nke ọnọdụ anụ ahụ ma na-ebute ya site na usoro ahụ naanị physiological.

Ọzọkwa, ka anyị ṅaa ntị n'eziokwu ahụ bụ na mgbanwe ahụ́ ọ bụla, n'agbanyeghị otú ọ pụrụ ịbụ, anyị na-enwe mmetụta nke ọma ma ọ bụ n'ezoghị ọnụ n'oge ọ pụtara. Ọ bụrụ na-agụ adịghị ma mere ntị ka ọnọdụ a, mgbe ahụ, o nwere ike na-achọpụta na mmasị na iju otú ọtụtụ sensations na akụkụ dị iche iche nke ahụ bụ àgwà ịrịba ama na-eso otu ma ọ bụ ọzọ mmetụta uche ọnọdụ nke mmụọ ya. Ọ dịghị ihe mere ị ga-eji na-atụ anya na onye na-agụ, n'ihi na ndị dị otú ahụ a ọchịchọ ịmata psychological analysis, ga-egbu oge n'onwe ya mkpali nke captivating ahuhu site onwe-achọpụta, ma ọ pụrụ ịhụ mmetụta uche na-eme na ya na calmer ọnọdụ nke uche, na Enwere ike ịgbatị nkwubi okwu ndị ga-adị irè gbasara ogo mmetụta uche na-adịghị ike ruo n'otu mmetụta ahụ na-esikwu ike. Na dum olu nwere ahụ anyị, n'oge mmetụta uche, anyị na-enweta nnọọ vividly heterogeneous sensations, si nke ọ bụla akụkụ ya dị iche iche sensory mmetụta banye n'ime nsụhọ, nke mmetụta nke àgwà na-emi esịnede, mgbe niile maara nke onye ọ bụla. Ọ bụ ihe ịtụnanya na oge na-enweghị isi ihe mgbagwoju anya mmetụta ndị a na-akpalikarị n'uche anyị. N'ịbụ ọbụna na nwetụrụ ogo iwe site na ihe, anyị nwere ike na-achọpụta na anyị echiche ọnọdụ mgbe physiologically egosipụta tumadi site mkpirisi nke anya na mọzụlụ nke nku anya. Site na ihe isi ike a na-atụghị anya ya, anyị na-amalite inwe ụdị ihe egwu na akpịrị, nke na-eme ka anyị ṅụọ mmiri, kpochapụ akpịrị anyị ma ọ bụ ụkwara obere; A na-ahụ ihe ndị yiri ya n'ọtụtụ ọnọdụ ndị ọzọ. N'ihi na dịgasị iche iche nke Nchikota nke ndị a organic mgbanwe so mmetụta mmetụta ime, ọ nwere ike kwuru, na ndabere nke nkịtị echiche, na ọ bụla ndo na ya dum nwere maka onwe ya pụrụ iche physiological ngosipụta, nke dị ka unicum dị ka nnọọ ndo nke. mmetụta uche. Ọnụ ọgụgụ buru ibu nke akụkụ ahụ mmadụ n'otu n'otu nke na-agbanwe n'oge mmetụta uche na-eme ka ọ na-esiri onye nọ n'ọnọdụ dị jụụ ike imepụtaghachi ngosipụta nke mmetụta ọ bụla. Anyị nwere ike ịmalitegharị egwuregwu nke mọzụlụ nke mmegharị afọ ofufo kwekọrọ na mmetụta e nyere, mana anyị enweghị ike iji aka ha weta mkpali kwesịrị ekwesị na akpụkpọ ahụ, glands, obi, na viscera. Dị nnọọ ka uze oyi na-enweghị ihe ọ bụla ma e jiri ya tụnyere ezigbo uzere, otú ahụ ka mmeputakwa arụrụ arụ nke mwute ma ọ bụ ịnụ ọkụ n'obi na-enweghị oge kwesịrị ekwesị maka ọnọdụ kwekọrọ ekwekọ adịghị emepụta echiche efu.

Ugbu a, achọrọ m ịga n'ihu na ngosi nke isi ihe kachasị mkpa nke echiche m, nke bụ nke a: ọ bụrụ na anyị echetụ n'echiche ụfọdụ mmetụta siri ike ma gbalịa iji uche wepụ ya site na ọnọdụ a nke nsụhọ anyị, n'otu n'otu, mmetụta niile nke mgbaàmà ahụ. jikọtara ya na ya, mgbe ahụ n'ikpeazụ ọ gaghị enwe ihe ọ bụla fọdụrụ na mmetụta a, ọ dịghị "ihe gbasara mmụọ" nke nwere ike ịmepụta mmetụta a. Nsonaazụ bụ ọnọdụ oyi, enweghị mmasị nke nghọta ọgụgụ isi. Ọtụtụ n'ime ndị ahụ m jụrụ ka ha nyochaa ọnọdụ m site na nleba anya nke onwe ha kwenyere n'ụzọ zuru ezu na m, ma ụfọdụ ejiri isi ike nọgide na-ekwusi ike na nleba anya nke onwe ha akwadoghị echiche m. Ọtụtụ ndị mmadụ enweghị ike ịghọta ajụjụ ahụ n'onwe ya. Dị ka ihe atụ, ị na-arịọ ha ka ha wepụ si nsụhọ mmetụta ọ bụla nke ịchị ọchị na ihe ọ bụla ọchịchọ ịchị ọchị na n'anya a na-akpa ọchị ihe na mgbe ahụ na-ekwu ihe na-akpa ọchị n'akụkụ nke a ihe ga-ahụ na-agụnye, ma mgbe ahụ a mfe nghọta nke ihe bụ. na klas nke "mkparị" agaghị anọgide na nsụhọ; na nke a ha ji isi ike zaghachi na ọ gaghị ekwe omume n'anụ ahụ nakwa na a na-amanye ha ịchị ọchị mgbe ha hụrụ ihe na-atọ ọchị. Ka ọ dị ugbu a, ọrụ m gwara ha abụghị, ile anya ihe na-atọ ọchị, n'ezie ibibi n'ime onwe ha ọchịchọ ọ bụla maka ịchị ọchị. Nke a bụ ọrụ nke a kpere speculative ọdịdị, na mejupụtara na echiche mkpochapụ nke ụfọdụ ezi uche ọcha si mmetụta uche ọnọdụ iwere dị ka a dum, na na-ekpebi ihe ndị fọdụrụnụ ọcha ga-abụ dị otú ahụ a ikpe. Enweghị m ike iwepụ onwe m na onye ọ bụla ghọtara nke ọma ajụjụ ahụ m jụrụ ga-ekwenye n'echiche m kwuru n'elu.

Apụghị m iche n'echiche ụdị mmetụta egwu ga-anọgide n'uche anyị ma ọ bụrụ na anyị ewepụ ya mmetụta ndị metụtara mmụba obi, iku ume dị mkpirikpi, egbugbere ọnụ na-ama jijiji, ntụrụndụ nke akụkụ ahụ, ọgazị na obi ụtọ n'ime ime. Onye ọ bụla nwere ike iche n'echiche ọnọdụ nke iwe ma n'otu oge ahụ chee na ọ bụghị obi ụtọ n'ime obi, ọsọ nke ọbara na ihu, mgbasawanye nke imi imi, clenching nke ezé na ọchịchọ maka ike omume, ma n'ụzọ megidere nke ahụ. : mọzụlụ na ọnọdụ dị jụụ, ọbụna iku ume na ihu dị jụụ. Onye edemede, opekata mpe, enweghị ike ime nke a. N'okwu a, n'echiche ya, iwe kwesịrị ịdị na-apụ kpamkpam dị ka mmetụta metụtara ụfọdụ ngosipụta nke mpụga, onye nwere ike iche. na ihe fọdụrụ bụ naanị ikpe dị jụụ, nke enweghị mmasị, bụ nke zuru oke na mpaghara ọgụgụ isi, ya bụ, echiche na onye ma ọ bụ ndị a ma ama kwesịrị ntaramahụhụ maka mmehie ha. Otu echiche ahụ na-emetụta mmetụta nke iru újú: gịnị ga-abụ mwute na-enweghị anya mmiri, iru mmiri, obi mgbawa egbu oge, agụụ na afọ? Napụrụ nke mmetụta uche ụda, ude nke eziokwu na ụfọdụ ọnọdụ dị nnọọ mwute - na ọ dịghị ihe ọzọ. A na-achọta otu ihe ahụ na nyocha nke mmasị ọ bụla ọzọ. Mmetụta mmadụ, nke na-enweghị eriri anụ ahụ, bụ otu ụda efu. Anaghị m ekwu na mmetụta dị otú ahụ bụ ihe megidere ọdịdị nke ihe nakwa na a na-ama ndị mmụọ dị ọcha ikpe ịdị adị ọgụgụ isi na-enweghị mmasị. Naanị m chọrọ ikwu na maka anyị mmetụta uche, kewapụrụ si niile anụ ahụ sensations, bụ ihe a na-apụghị ichetụ n'echiche. Ka m na-enyocha ọnọdụ nke uche m, ka m na-ekwenyesi ike na mmasị na mmasị nke «gu.ee» nke m na-enweta bụ n'ezie kere ma kpatara mgbanwe ahụ ndị ahụ nke anyị na-akpọkarị ngosipụta ma ọ bụ nsonaazụ ha. Na ihe niile ọ na-amalite iyi ihe puru omume nye m na ọ bụrụ na m organism na-aghọ anestetiiki (enweghị uche), ndụ nke na-emetụta, ma obi ụtọ na-adịghị mma, ga-aghọ kpamkpam ọbịa m na m ga-adọkpụrụ si adị adị nke a kpere cognitive. ma ọ bụ agwa ọgụgụ isi. Ọ bụ ezie na ịdị adị dị otú ahụ yiri ka ọ bụ ihe dị mma maka ndị ọkà mmụta oge ochie, ma maka anyị, ndị e kewapụrụ nanị site na ọgbọ ole na ole site na oge nkà ihe ọmụma nke wetara anụ ahụ n'ihu, ọ ghaghị ịdị ka enweghị mmasị, na-adịghị ndụ, na-aba uru otú ahụ isi ike na-agbalịsi ike maka ya. .

Enweghị ike ịkpọ echiche m ịhụ ihe onwunwe n'anya

Ọ dịghị ihe ọzọ na ọ dịghị obere ịhụ ihe onwunwe n'anya na ya karịa n'echiche ọ bụla dị ka nke mmetụta uche anyị kpatara ụjọ Filiks. Ọ dịghị onye ọ bụla n'ime ndị na-agụ akwụkwọ m ga-ewe iwe megide echiche a ma ọ bụrụhaala na ọ na-anọgide na-ekwu n'ụdị n'ozuzu, ma ọ bụrụ na onye ọ bụla na-ahụ ịhụ ihe onwunwe n'anya na atụmatụ a, mgbe ahụ naanị na nke a ma ọ bụ ụdị mmetụta uche n'uche. Mmetụta mmetụta uche bụ usoro mmetụta nke na-akpata site na akwara akwara dị n'ime na-ebilite n'okpuru mmetụta nke mkpali mpụga. Otú ọ dị, ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ Platon na-ewere usoro ndị dị otú ahụ anya dị ka ihe na-emekọ ihe na ihe dị nnọọ ukwuu. Ma, ihe ọ bụla physiological ọnọdụ n'ihi na guzobe nke mmetụta uche anyị, n'ime onwe ha, dị ka echiche phenomena, ha ka ga-anọgide ihe ha bụ. Ọ bụrụ na ha dị omimi, dị ọcha, bara uru psychic eziokwu, mgbe ahụ, site na echiche nke ọ bụla physiological tiori nke ha si malite ha ga-anọgide na otu miri emi, dị ọcha, bara uru maka anyị pụtara dị ka ha si n'ókè nke echiche anyị. Ha kwubiri n'onwe ha ihe dị n'ime nke mkpa ha dị, na iji gosi, site n'enyemaka nke echiche nke mmetụta uche, na usoro mmetụta uche agaghị abụrịrị isi site na isi, àgwà ihe, bụ ihe na-ekwekọghị ekwekọ dị ka ịgbagha ihe a chọrọ. tiori, na-ezo aka n'eziokwu na ọ na-eduga na nkọwa nke ịhụ ihe onwunwe n'anya isi. phenomena nke mmetụta.

Echiche a tụrụ aro na-akọwa ụdị mmetụta dị ịtụnanya dị iche iche

Ọ bụrụ na ozizi m na-atụ aro bụ nke ziri ezi, mgbe ahụ, mmetụta ọ bụla sitere na nchikota n'ime otu mgbagwoju anya nke ihe ndị dị iche iche nke uche, nke ọ bụla n'ime ya bụ n'ihi usoro ụfọdụ physiological. Ihe ndị mejupụtara na-eme mgbanwe ọ bụla n'ime ahụ bụ ihe ntugharị nke ihe mkpali mpụga kpatara. Nke a na-ewelite ọtụtụ ajụjụ doro anya ozugbo, nke dị iche na ajụjụ ọ bụla nke ndị nnọchianya nke echiche mmetụta uche ndị ọzọ tụrụ aro. Site n'echiche ha, naanị ọrụ nwere ike ime na nyocha nke mmetụta uche bụ nkewa: "Olee ụdị ma ọ bụ ụdị mmetụta a nwere?" ma ọ bụ nkọwa: "Olee ihe ngosi dị n'èzí na-egosipụta mmetụta a?". Ugbu a, ọ bụ ihe gbasara ịchọpụta ihe kpatara mmetụta uche: "Olee mgbanwe ndị nke a ma ọ bụ ihe ahụ na-akpata n'ime anyị?" na «Gịnị mere ọ na-akpata na anyị ndị na-abụghị ndị ọzọ mgbanwe?». Site na nyocha elu nke mmetụta uche, anyị si otú a na-aga n'ihu na ọmụmụ ihe miri emi, na-amụ banyere usoro dị elu. Nhazi na nkọwa bụ ọkwa kachasị ala na mmepe sayensị. Ozugbo ajụjụ nke ihe kpatara na-abanye n'ọnọdụ ahụ na ngalaba ọmụmụ sayensị nyere, nhazi na nkọwa na-alaghachi n'azụ ma na-ejigide mkpa ha dị naanị ka ha na-eme ka ọmụmụ ihe na-eme ka anyị dịkwuo mfe. Ozugbo anyị kọwapụtara na ihe kpatara mmetụta uche bụ omume reflex na-enweghị atụ nke na-ebilite n'okpuru mmetụta nke ihe ndị dị n'èzí ma mara anyị ozugbo, mgbe ahụ, ọ ga-edo anyị anya ozugbo ihe mere enwere ike inwe mmetụta na-enweghị atụ na ihe kpatara na ndị mmadụ n'otu n'otu nwere ike ịdịgasị iche ruo mgbe ebighị ebi. ma n'ime ihe mejupụtara ma n'ebumnobi na-ebute ha. Nke bụ́ eziokwu bụ na n'ime omume reflex ọ dịghị ihe na-apụghị ịgbanwe agbanwe, zuru oke. Omume dị iche iche nke reflex ga-ekwe omume, omume ndị a, dịka a maara, dịgasị iche na enweghị njedebe.

Na nkenke: ọ bụla nkewa nke mmetụta uche nwere ike na-atụle «ezi» ma ọ bụ «eke» ogologo oge ọ na-eje ozi ya nzube, na ajụjụ dị ka «Gịnị bụ 'ezi' ma ọ bụ 'ahụkarị' okwu nke iwe na egwu? enweghị ebumnobi uru. Kama idozi ajụjụ ndị dị otú ahụ, anyị kwesịrị ịdị na-arụsi ọrụ ike na ịkọwa otú nke a ma ọ bụ "mkpughe" nke egwu ma ọ bụ iwe nwere ike isi mee - na nke a bụ, n'otu aka ahụ, ọrụ nke ndị na-arụ ọrụ physiological, n'aka nke ọzọ, ọrụ nke akụkọ ihe mere eme. nke psyche nke mmadụ, ọrụ nke, dị ka nsogbu sayensị niile na-edozi n'ezie, ọ bụ ezie na ọ siri ike, ikekwe, ịchọta ngwọta ya. Obere ala m ga-enye mgbalị ndị e mere iji dozie ya.

Ihe akaebe agbakwunyere na-akwado echiche m

Ọ bụrụ na echiche m ziri ezi, mgbe ahụ, a ga-akwado ya site na ihe akaebe na-apụtaghị ìhè: dị ka ya si kwuo, site n'ịkpọpụta onwe anyị n'ụzọ aka ike, na ọnọdụ dị jụụ nke uche, ihe a na-akpọ ihe ngosi nke mpụga nke nke a ma ọ bụ mmetụta ahụ, anyị ga-enwetarịrị. mmetụta n'onwe ya. Ntụle a, dịka enwere ike ịnwapụta ya site na ahụmịhe, enwere ike kwado ya karịa ka ndị nke ikpeazụ gọnarịrị. Onye ọ bụla maara ruo n'ókè ụgbọ elu na-eme ka mmetụta ụjọ nke ụjọ na-esiwanye ike n'ime anyị na otú ọ ga-esi kwe omume ịbawanye mmetụta nke iwe ma ọ bụ mwute n'ime onwe anyị site n'inye nnwere onwe nnwere onwe na ngosipụta nke mpụga ha. Site n'ịkwalite ịkwa ákwá, anyị na-abawanye mmetụta nke iru újú n'ime onwe anyị, na mwakpo ọhụrụ ọ bụla nke ịkwa ákwá na-abawanye iru újú, ruo mgbe n'ikpeazụ enwere jụụ n'ihi ike ọgwụgwụ na ike ọgwụgwụ anya nke anụ ahụ. Onye ọ bụla maara otú n'ime iwe anyị na-ebute onwe anyị ruo n'ókè kasị elu nke obi ụtọ, na-emepụtaghachi ọtụtụ ugboro n'usoro ihe ngosi nke iwe. Kwụsị mpụta mpụta nke agụụ n'ime onwe gị, ọ ga-ajụkwa n'ime gị. Tupu ị na-ewe iwe, gbalịa gbakọọ ọnụ ruo iri, ihe kpatara iwe ahụ ga-adịkwa gị ka ọ bụ ihe na-enweghị isi. Iji nye onwe anyị obi ike, anyị na-afụ mkpọrọhịhị, ma site n'ime otú ahụ, anyị na-enye onwe anyị obi ike n'ezie. N'aka nke ọzọ, gbalịa ịnọdụ ala ụbọchị dum n'echiche na-eche echiche, na-asụ ude kwa nkeji ma na-aza ajụjụ nke ndị ọzọ na olu dara ada, na ị ga-eme ka ọnọdụ gị melancholic sikwuo ike. Na omume mmụta, ndị niile nwere ahụmahụ aghọtala na-esonụ na-achị dị ka oké mkpa: ọ bụrụ na anyị chọrọ ebelata ihe na-adịghị mma mmetụta uche mma n'ime onwe anyị, anyị ga-enwe ndidi na mbụ nwayọọ mụta nwa na onwe anyị mpụga mmegharị kwekọrọ ekwekọ na-emegide ime mmụọ ọnọdụ ndị na-achọsi ike maka. anyi. Nsonaazụ nke mgbalị anyị na-agbasi mbọ ike na ntụziaka a ga-abụ na ihe ọjọọ, ọnọdụ ịda mbà n'obi ga-apụ n'anya ma jiri obi ụtọ na obi dị nwayọọ dochie anya. Mee ka wrinkles dị n'egedege ihu gị guzozie, kpochaa anya gị, gbatịa ahụ gị, kwuo okwu n'olu dị ukwuu, jiri obi ụtọ na-ekele ndị enyi gị, ma ọ bụrụ na ịnweghị obi okwute, mgbe ahụ ị ga-adaba na nke nta nke nta na obi ebere.

Megide ihe ndị dị n'elu, otu onye nwere ike ịkọwa eziokwu ahụ bụ na, dị ka ọtụtụ ndị na-eme ihe nkiri na-emepụtaghachi ihe ngosi nke mmetụta uche na olu ha, ọdịdị ihu na mmegharị ahụ, ha anaghị enweta mmetụta ọ bụla. Ndị ọzọ, Otú ọ dị, dị ka akaebe nke Dr. Archer si kwuo, bụ onye chịkọtara ọnụ ọgụgụ dị egwu banyere isiokwu ahụ n'etiti ndị na-eme ihe nkiri, na-ekwusi ike na n'ọnọdụ ndị ahụ mgbe ha jisiri ike rụọ ọrụ nke ọma, ha nwetara mmetụta niile kwekọrọ na nke ikpeazụ. Mmadụ nwere ike rụtụ aka na nkọwa dị mfe maka esemokwu a n'etiti ndị na-ese ihe. Na okwu nke ọ bụla mmetụta, esịtidem organic excitation nwere ike kpamkpam ebelata ụfọdụ ndị mmadụ n'otu n'otu, na n'otu oge ahụ, ruo n'ókè dị ukwuu, mmetụta uche n'onwe ya, mgbe ndị ọzọ ndị mmadụ na-enweghị nke a ike. Ndị na-eme ihe nkiri na-enwe mmetụta uche mgbe ha na-eme ihe na-enweghị ike; ndị na-adịghị enweta mmetụta uche na-enwe ike kpam kpam dissociate mmetụta uche na okwu ha.

Azịza nye mkpesa enwere ike

Enwere ike emegide echiche m na mgbe ụfọdụ, site n'igbu oge ngosipụta nke mmetụta, anyị na-ewusi ya ike. Ọnọdụ ahụ nke ị na-enweta mgbe ọnọdụ na-amanye gị ịghara ịchị ọchị na-egbu mgbu; iwe, nke egwu na-ebelata, na-atụgharị ghọọ ịkpọasị kasịnụ. N'ụzọ megidere nke ahụ, ikwupụta mmetụta uche n'efu na-enye ahụ efe.

Ọjụjụ a pụtara ìhè karịa ka agbanyere ya n'ezie. N'oge okwu, a na-enwe mmetụta mgbe niile. Mgbe nkwupụta okwu gasịrị, mgbe mwepu a na-ahụ anya na-eme na ebe irighiri akwara, anyị anaghị enwe mmetụta mmetụta ọzọ. Ma ọbụna n'ọnọdụ ebe okwu na ọdịdị ihu na-ebelata site anyị, esịtidem excitation na obi na afo nwere ike na-egosipụta onwe ya na niile ukwuu ike, dị ka, ihe atụ, na-echichi achị ọchị; ma ọ bụ mmetụta uche, site na nchikota nke ihe na-akpali ya na mmetụta nke na-egbochi ya, nwere ike ịmaliteghachi n'ime mmetụta dị iche iche kpamkpam, nke nwere ike iso ya na mkpali dị iche iche na ike siri ike. Ọ bụrụ na m nwere ọchịchọ igbu onye iro m, ma m anwaghị anwa ime otú ahụ, mgbe ahụ mmetụta m ga-adị nnọọ iche na nke ga-eweghara m ma ọ bụrụ na m mere ọchịchọ m. N'ozuzu, a na-emegideghị nke a.

Mmetụta dị nro karịa

N'ime mmetụta uche mara mma, obi ụtọ nke anụ ahụ na ike nke mmetụta nwere ike ịdị ike. Onye na-ahụ maka ọdịmma ahụ nwere ike were nwayọ, na-enweghị obi ụtọ anụ ahụ ọ bụla, n'ụzọ ọgụgụ isi na-enyocha ọrụ nka. N'aka nke ọzọ, ọrụ nkà pụrụ ịkpali mmetụta siri ike nke ukwuu, na n'ọnọdụ ndị a, ahụmahụ ahụ kwekọrọ nnọọ n'atụmatụ echiche ndị anyị kwuworo. Dị ka echiche anyị si kwuo, isi mmalite nke mmetụta uche bụ mmiri centripetal. N'ime echiche mara mma (dịka ọmụmaatụ, ndị egwu), mmiri centripetal na-arụ ọrụ bụ isi, n'agbanyeghị ma mkpali organic n'ime ha na-ebilite ma ọ bụ na ọ bụghị. The aesthetic ọrụ n'onwe ya na-anọchi anya ihe nke sensashion, na ebe ọ bụ na aesthetic nghọta bụ ihe ozugbo, «gu.e.go», a vividly ahụmahụ sensashion, n'ókè dị ka aesthetic ụtọ jikọtara ya bụ «gu.e.». na-egbuke egbuke. Anaghị m agọnahụ eziokwu ahụ bụ na enwere ike inwe obi ụtọ dị nro, n'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, enwere ike inwe mmetụta n'ihi naanị mkpali nke etiti ahụ, n'adabereghị na ikuku centripetal. Mmetụta dị otú ahụ na-agụnye mmetụta nke afọ ojuju omume, ekele, ọchịchọ ịmata ihe, ahụ efe mgbe edozi nsogbu ahụ. Ma adịghị ike na pallor nke mmetụta ndị a, mgbe ha na-adịghị ejikọrọ na ahu excitations, bụ nnọọ nkọ iche na ndị ọzọ ufiop mmetụta. Na mmadụ niile nyere sensitivity na impressionability, aghụghọ mmetụta mgbe niile e jikọtara ya na anụ ahụ obi ụtọ: omume ikpe ziri ezi na-egosipụta na ụda olu ma ọ bụ na okwu nke anya, wdg Ihe anyị na-akpọ mmasị na-ejikọta ya na obi ụtọ anụ ahụ mgbe niile. ọ bụrụgodị na ebumnobi ndị butere ya bụ nke naanị amamihe. Ọ bụrụ na ihe ngosi dị akọ ma ọ bụ amamihe mara mma emeghị ka anyị chịa ọchị, ọ bụrụ na anyị adịghị enwe obi ụtọ n’anụ ahụ mgbe anyị hụrụ omume ezi omume ma ọ bụ mmesapụ aka, mgbe ahụ ọ pụghị ịkpọ ọnọdụ uche anyị mmetụta mmetụta uche. N'ezie, ebe a bụ nanị ihe ọgụgụ isi nghọta nke phenomena na anyị na-ezo aka otu dexterous, witty ma ọ bụ ziri ezi, na-emesapụ aka, wdg Dị otú ahụ na-ekwu nke nsụhọ, nke na-agụnye a dị mfe ikpe, kwesịrị ekewet cognitive kama mmetụta uche echiche Filiks. .

Nkọwa nke egwu

Na ndabere nke echiche m mere n'elu, M gaghị enye ebe a ọ bụla Ndepụta Ngwaahịa nke mmetụta uche, ọ dịghị nkewa nke ha, na enweghị nkọwa nke mgbaàmà ha. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe a niile onye na-agụ nwere ike ịchọta onwe ya site na nleba anya onwe ya na nleba anya nke ndị ọzọ. Otú ọ dị, dị ka ihe atụ nke nkọwa ka mma nke mgbaàmà nke mmetụta uche, m ga-enye ebe a nkọwa Darwin nke mgbaàmà nke egwu:

“Egwu na-ebutekarị ihe ijuanya na a na-ejikọta ya na ya nke na ha abụọ na-enwe mmetụta ozugbo n'echiche nke ịhụ ụzọ na ịnụ ihe. N'ọnọdụ abụọ ahụ, anya na ọnụ na-emeghe, na nku anya na-ebili. Onye ụjọ na-atụ n'ime nkeji mbụ na-akwụsị na egwu ya, na-ejide ume ya ma nọgide na-emegharị ahụ, ma ọ bụ na-ehulata ala n'ala, dị ka a ga-asị na ọ na-agbalị n'ebumnobi ka ọ ghara ịhụ ya. Obi na-akụ ngwa ngwa, na-akụ ọgịrịga ahụ n'ike, n'agbanyeghị na ọ na-enwe obi abụọ na ọ na-arụ ọrụ siri ike karịa ka ọ na-emebu, na-ebuga ọbara ka ukwuu karịa n'akụkụ ahụ niile, ebe ọ bụ na akpụkpọ ahụ na-atụgharị ozugbo, dịka tupu mmalite. nke ike gwụrụ. Anyị nwere ike ịhụ na mmetụta nke oke egwu na-enwe mmetụta dị ukwuu na akpụkpọ ahụ, site n'ịhụta ọsụsọ dị ịtụnanya ozugbo. Ọsụsọ a dị ịrịba ama karị n'ihi na elu akpụkpọ ahụ dị oyi (ya mere okwu a: ọsụsọ oyi), ebe elu akpụkpọ ahụ na-ekpo ọkụ n'oge ọsụsọ na-agba ọsọ site na glands. Ntutu isi nke akpụkpọ ahụ na-eguzo na njedebe, uru ahụ na-amalite ịma jijiji. N'ihe metụtara mmebi nke usoro nkịtị na ọrụ obi, iku ume na-aghọ ngwa ngwa. Gland salivary na-akwụsị ịrụ ọrụ nke ọma, ọnụ na-akpọnwụ ma na-emeghe ma na-emechi ọzọ. Achọpụtakwara m na n'iji ntakịrị ụjọ na-atụ, ọ na-agụsi agụụ ike ịkwọ. Otu n'ime ihe mgbaàmà kachasị ama nke egwu bụ ịma jijiji nke akwara niile nke ahụ, mgbe mgbe, a na-achọpụta ya na egbugbere ọnụ. N'ihi nke a, nakwa n'ihi nkụ nke ọnụ, olu ahụ na-ada ụda, ntị chiri, na mgbe ụfọdụ kpamkpam kpamkpam. «Obstupui steterruntque comae et vox faucibus haesi - Adị m ọnụ; ntutu m kwụsịrị, olu m wee nwụọ na larynx (lat.) «...

Mgbe egwu na-ebili na nhụjuanya nke ụjọ, anyị na-enweta foto ọhụrụ nke mmeghachi omume mmetụta uche. Obi na-akụ nke ọma, kwụsị, na nkụda mmụọ na-apụta; ihu-n'anya kpuchiri ọnwu; iku ume na-esi ike, nku imi na-ekewa n'ọtụtụ ebe, egbugbere ọnụ na-emegharị emegharị, dị ka onye na-eku ume, ntì ndị dara ụda na-ama jijiji, ilo na iku ume na-eme na akpịrị, anya na-egbuke egbuke, ọ fọrọ nke nta ka ọ ghara ikpuchi anya, na-edozi ya. na ihe egwu ma ọ bụ na-atụgharị mgbe niile site n'akụkụ ruo n'akụkụ. «Huc illuc volvens oculos totumque pererra - Na-atụgharị site n'akụkụ ruo n'akụkụ, anya okirikiri dum (lat.)». A na-ekwu na ụmụ akwụkwọ a na-agbasawanye nke ọma. Anụ ahụ niile na-esi ike ma ọ bụ na-abata n'ime mmegharị ahụ na-ama jijiji, a na-ekechikwa ọkpọ ya ọzọ, wee kechie ya, mgbe mgbe mmegharị ndị a na-ama jijiji. A na-agbatị aka n'ihu, ma ọ bụ nwee ike kpuchie isi na enweghị usoro. Maazị Haguenauer hụrụ mmegharị ahụ ikpeazụ a site n'aka onye Australia ụjọ ji. N'ọnọdụ ndị ọzọ, enwere ọchịchọ na-enweghị ike ịgbapụ na mberede, ọchịchọ a siri ike nke na a pụrụ ijide ndị agha nwere obi ike na ụjọ mberede (Origin of the Emotions (NY Ed.), p. 292.).

Mmalite nke mmeghachi omume mmetụta uche

N’ụzọ dị aṅaa ka ihe dị iche iche na-akpali mmetụta sitere n’ime anyị si ebute ụdị mkpali anụ ahụ ụfọdụ n’ime anyị? Ajụjụ a ka ewelitere naanị n'oge na-adịbeghị anya, mana agbaala mbọ na-atọ ụtọ kemgbe ahụ ịza ya.

Enwere ike iwere ụfọdụ okwu ndị a dị ka mmegharị mmegharị na-adịghị ike nke bụbu (mgbe a ka na-egosipụta ya n'ụdị dị nkọ) bara uru nye onye ahụ. Ụdị okwu ndị ọzọ nwere ike n'otu aka ahụ dịka mmeputakwa n'ụdị mmegharị ahụ na-adịghị ike nke, n'ọnọdụ ndị ọzọ, dị mkpa mgbakwunye physiological na mmegharị bara uru. Otu ihe atụ nke mmeghachi omume mmetụta uche dị otú ahụ bụ mkpụmkpụ nke ume n'oge iwe ma ọ bụ egwu, nke bụ, dị ka a pụrụ isi kwuo ya, echo organic, mmeputakwa na-ezughị ezu nke steeti mgbe mmadụ na-eku ume n'ezie n'ọgụ ya na onye iro ma ọ bụ na a ọgụ. ụgbọ elu ngwa ngwa. Ndị dị otú ahụ, opekata mpe, bụ ntule Spencer n'isiokwu a, n'echiche nke ndị ọkà mmụta sayensị ndị ọzọ kwadoro. Ọ bụkwa, n'ihe m maara, ọkà mmụta sayensị mbụ tụrụ aro na mmegharị ndị ọzọ na egwu na iwe nwere ike were dị ka ihe fọdụrụ nke mmegharị ahụ bara uru na mbụ.

“Inweta n'ọ̀tụ̀tụ̀ dị nwayọọ,” ka ọ na-ekwu, “echiche echiche ndị na-eso merụọ ahụ́ ma ọ bụ ịgbapụ bụ inwe mmetụta nke ihe anyị na-akpọ egwu. N'ịhụta, ruo n'ókè dị nta, ọnọdụ uche ndị metụtara ijide anụ, igbu na iri ya, dị ka ịchọ ijide anụ, gbuo na iri ya. Naanị asụsụ nke ọchịchọ anyị na-eje ozi dị ka ihe akaebe na ọchịchọ nke omume ụfọdụ abụghị ihe ọ bụla ma ọ bụghị ihe na-akpali akpali psychic na-ejikọta na omume ndị a. A na-egosipụta egwu siri ike site na mkpu, ọchịchọ ịgbapụ, obi na-ama jijiji, ịma jijiji - na okwu, ihe mgbaàmà na-esonyere nhụsianya n'ezie nke sitere na ihe na-akpali anyị egwu. The agụụ mmekọahụ metụtara mbibi, ikpochapụ nke ihe, na-egosipụta na izugbe erughị ala nke muscular usoro, na ịta ikikere ezé, na-ahapụ claws, widening anya na snorting - ndị a niile bụ adịghị ike ngosipụta nke omume ndị na-eso ogbugbu nke anụ oriri. Na ebumnuche ebumnuche ndị a, onye ọ bụla nwere ike ịgbakwunye ọtụtụ eziokwu sitere na ahụmịhe nke onwe, nke pụtara doro anya. Onye ọ bụla nwere ike ịhụ n'onwe ya na ọnọdụ nke uche kpatara egwu mejupụtara na-anọchi anya ụfọdụ wetara phenomena na-echere anyị n'ihu; nakwa na ọnọdụ uche nke a na-akpọ iwe gụnyere n'ichepụta omume ndị metụtara ịkpata mmadụ ahụhụ.

Ụkpụrụ nke ahụmahụ n'ụdị mmeghachi omume na-adịghị ike, bara uru maka anyị na nkukota dị nkọ na ihe nke mmetụta uche nyere, achọtawo ọtụtụ ngwa na ahụmahụ. Ihe dị otú ahụ dị ntakịrị dị ka eze na-agbapụ, ikpughe ezé elu, Darwin na-ewere dị ka ihe anyị ketara site n'aka ndị nna nna anyị, bụ ndị nwere nnukwu ezé ezé (fangs) ma na-agbapụ ha mgbe ha na-awakpo ndị iro (dị ka nkịta na-eme ugbu a). N'otu aka ahụ, dị ka Darwin si kwuo, ibuli nku anya na-eduzi uche gaa na ihe dị n'èzí, mmeghe nke ọnụ na-eju anya, bụ n'ihi uru nke mmegharị ndị a na oke ikpe. A na-ejikọta nku anya nku anya na mmeghe nke anya iji hụ nke ọma, mmeghe nke ọnụ na-ege ntị nke ọma na ikuku iku ume ngwa ngwa, nke na-ebutekarị esemokwu muscular. Dị ka Spencer si kwuo, mgbasawanye nke imi na-ewe iwe bụ ihe fọdụrụ n'ime omume ndị nna nna anyị hà mere, na-ekunye ikuku site na imi n'oge mgba, mgbe «ọnụ ha jupụtara na akụkụ nke ahụ nke onye iro, nke ha ejide ezé ha" (!). Ịma jijiji n'oge egwu, dị ka Mantegazza si kwuo, nwere nzube ya iji mee ka ọbara dị ọkụ (!). Wundt kwenyere na acha ọbara ọbara nke ihu na olu bụ usoro e mere iji dozie nrụgide na ụbụrụ nke ọbara na-agbaba n'isi n'ihi mkpali obi na mberede. Wundt na Darwin na-arụ ụka na mwụpụ nke anya mmiri nwere otu nzube: site n'ime ka ọbara na-agba ọsọ n'ihu, ha na-atụgharị ya na ụbụrụ. Mkpịsị nke mọzụlụ banyere anya, nke n'oge ọ bụ nwata bụ iji chebe anya site na oke ọsọ ọsọ nke ọbara n'oge iti mkpu na nwa ahụ, na-echekwa ndị okenye n'ụdị mgbaghara nke nku anya, nke na-eme mgbe niile ozugbo. anyị na-ahụ ihe n'echiche ma ọ bụ n'omume. na-adịghị mma ma ọ bụ siri ike. Darwin na-ekwu, sị: “Ebe ọ bụ na a nọgidewo na-enwe àgwà nke ịjụ oyi n'ihu n'ihu iti mkpu ma ọ bụ ibe ákwá ọ bụla n'ime ụmụaka ruo ọtụtụ ọgbọ, e jikọtawo ya na mmetụta nke mmalite nke ihe ọjọọ ma ọ bụ ihe na-adịghị mma. Mgbe ahụ, n'okpuru ọnọdụ ndị yiri ya, ọ na-ebili n'oge ọ bụ okenye, ọ bụ ezie na ọ dịghị mgbe ọ ruru n'ókè nke ịkwa ákwá. Ikwa ákwá na ibe ákwá, anyị na-amalite iji aka anyị kwụsị n'oge mmalite nke ndụ, ma ọchịchọ nke iwe nwere ike ghara ịmụta. Ụkpụrụ ọzọ, nke Darwin nwere ike ọ gaghị eme ikpe ziri ezi, nwere ike ịkpọ ụkpụrụ nke ịzaghachi n'otu aka ahụ na mkpali mmetụta uche yiri ya. E nwere ọtụtụ adjectives nke anyị n'ụzọ ihe atụ na-emetụta mmetụta nke dị iche iche uche-mpaghara-echiche-mmetụta nke klas ọ bụla nwere ike na-atọ ụtọ, ọgaranya, na-adịgide adịgide, mmetụta nke klas niile nwere ike ịdị nkọ. N'ihi ya, Wundt na Piderith na-ewere ọtụtụ n'ime mmeghachi omume na-egosipụtakarị na ebumnobi omume dị ka ngosipụta nke ụtọ ụtọ. Àgwà anyị na mmetụta sensory, nke nwere ihe atụ na sensations nke ụtọ, ilu, utoojoo, na-egosipụta na mmegharị yiri nke ndị anyị na-ebuga kwekọrọ ekwekọ uto mmetụta: , na-anọchi anya ihe atụ na okwu nke kwekọrọ ekwekọ uto mmetụta. A na-ahụkwa ụdị ihu ahụ yiri nke ahụ na ngosipụta nke ịkpọasị na afọ ojuju. Okwu nke ịkpọasị bụ mmegharị mbụ maka mgbawa nke vomiting; ngosipụta nke afọ ojuju yiri ịmụmụ ọnụ ọchị mmadụ na-aṅụ ihe na-atọ ụtọ ma ọ bụ jiri egbugbere ọnụ ya detụ ihe ire. Omume omume nke ịgọnarị n'etiti anyị, ntụgharị nke isi site n'akụkụ gaa n'akụkụ banyere axis ya, bụ ihe fọdụrụ na mmegharị ahụ nke ụmụaka na-emekarị iji gbochie ihe na-adịghị mma ịbanye n'ọnụ ha, nke a pụkwara ịhụ ya mgbe niile. n'ime ụlọ ụmụaka. Ọ na-ebilite n'ime anyị mgbe ọbụna echiche dị mfe nke ihe na-adịghị mma bụ ihe mkpali. N'otu aka ahụ, nkwenye isi n'eziokwu na-atụnyere ịgbada isi ka rie nri. N'ime ụmụ nwanyị, ihe atụ dị n'etiti mmegharị ahụ, nke mbụ na-ejikọta ya na isi ísì na nkwupụta nke omume na nlelị ọha na eze na antipathy, doro anya na ọ dịghị achọ nkọwa. N'ijuanya na egwu, anyị na-amụba, ọ bụrụgodị na ọ dịghị ihe ize ndụ n'anya anyị; Ịchụpụ anya mmadụ ruo nwa oge pụrụ ịbụ ihe mgbaàmà nke a pụrụ ịdabere na ya nke ukwuu na ihe anyị nyere abụghị maka onye a ụtọ, a na-atụkwa anya na a ga-ajụ anyị. Ihe atụ ndị a ga-ezuru igosi na mmegharị dị otú ahụ na-egosipụta site na ntụnyere. Ma ọ bụrụ na enwere ike ịkọwa ụfọdụ mmeghachi omume mmetụta uche anyị site n'enyemaka nke ụkpụrụ abụọ ahụ anyị gosipụtara (na onye na-agụ nwere ike nwee ohere ịhụ otú nsogbu na artificial nkọwa nke ọtụtụ ikpe), mgbe ahụ, a ka nwere ọtụtụ. mmeghachi omume mmetụta uche nke na-adịghị ma ọlị enweghị ike ịkọwa ya na anyị ga-ewere ya n'oge ugbu a dị ka mmeghachi omume idiopathic naanị na mkpali mpụga. Ndị a na-agụnye: pụrụ iche phenomena na-eme na viscera na esịtidem glands, nkụ nke ọnụ, afọ ọsịsa na vomiting na oké egwu, copious excretion nke mmamịrị mgbe ọbara na-enwe obi ụtọ na mkpi nke eriri afo na egwu, ikwọ mgbe echere, mmetụta nke « a akpụ na akpịrị» na oké mwute, tickling na akpịrị na ụba ilo na ọnọdụ siri ike, «obi mgbu» na egwu, oyi na-ekpo ọkụ na mpaghara na izugbe sweating nke anụ ahụ, ọbara ọbara nke anụ ahụ, nakwa dị ka ụfọdụ ndị ọzọ mgbaàmà, nke, n'agbanyeghị na ha dị, ma eleghị anya, apụtabeghị nke ọma n'etiti ndị ọzọ ma natabeghị aha pụrụ iche. Dị ka Spencer na Mantegazza si kwuo, ịma jijiji ahụ ọ bụghị nanị n'egwu, kamakwa site n'ọtụtụ ihe ndị ọzọ na-akpali akpali, bụ ihe na-akpata ọrịa. Ndị a bụ ihe mgbaàmà ndị ọzọ siri ike nke egwu egwu - ha na-emerụ ahụ ndị na-ahụ ha. Na organism dị mgbagwoju anya dị ka usoro ụjọ ahụ, a ghaghị inwe ọtụtụ mmeghachi omume mberede; mmeghachi omume ndị a agaraghị enwe ike ịmalite kpamkpam n'onwe ya n'ihi na ọ bụ naanị uru ha nwere ike inye n'ahụ ahụ.