A haziri anyị ka esemokwu si n'udo pụta

"Mgbe agha ọ bụla na-ebibi ihe gasịrị, mmadụ na-ekwe onwe ya nkwa: nke a agaghị eme ọzọ. Agbanyeghị, ọgụ ọgụ na ọgụ ka bụ akụkụ nke eziokwu anyị. Nke a ọ̀ pụtara na ọchịchọ nke ịlụ ọgụ bụ mkpa sitere n'okike anyị? N'ọgwụgwụ 1960, ọkà mmụta gbasara mmadụ bụ Konrad Lorenz bịara na nkwubi okwu na ime ihe ike bụ ihe dị n'ime anyị. N'adịghị ka ụmụ anụmanụ ndị ọzọ, ụmụ mmadụ na mbụ enweghị ụzọ doro anya (dị ka mkịrịka ma ọ bụ mkpọ) iji gosipụta ike ha. Ọ na-esoro ndị ha na ya na-amarịta okwu na-ese okwu mgbe nile maka ikike idu ndú. Ime ihe ike dị ka usoro ndu, dị ka Lorenz si kwuo, tọrọ ntọala nke usoro mmekọrịta ọha na eze dum.

Ma Lorenz yiri ka ọ na-ezighị ezi. Taa, o doro anya na e nwere usoro nke abụọ na-achịkwa omume anyị - ọchụchọ maka nkwenye. Ọ na-ekerekwa òkè dị mkpa na mmekọrịta anyị na ndị ọzọ dị ka iwe si eme. Nke a, karịsịa, na-egosipụta site na nyocha kachasị ọhụrụ banyere omume mmekọrịta ọha na eze nke ndị ọkà mmụta gbasara mmadụ bụ Douglas Fry na Patrik Söderberg * mere. Ya mere, nnukwu apes na-eto eto na-esekarị okwu na ndị ọ na-adị mfe ime ka ha na ha dịghachi ná mma. Ha mepụtara ememe pụrụ iche nke ime ka udo dịrị, nke bụkwa ihe e ji mara ndị mmadụ. Brown macaques ịmakụ dị ka ihe ịrịba ama nke ọbụbụenyi, chimpanzees na-ahọrọ nsusu ọnụ, na bonobos (ụdị enwe kacha nso na ndị mmadụ) na-ewere dị ka ihe magburu onwe ụzọ iweghachi mmekọrịta ... mmekọahụ. N'ọtụtụ obodo nke primates dị elu enwere "ụlọ ikpe mkpezi" - "ndị nkwekọrịta" pụrụ iche bụ ndị esemokwu na-atụgharị maka enyemaka. Ọzọkwa, ka mma mepụtara usoro maka iweghachi mmekọrịta mgbe esemokwu gasịrị, ọ dị mfe ịmalite ịlụ ọgụ ọzọ. N'ikpeazụ, okirikiri nke ọgụ na ime n'otu na-abawanye njikọ nke otu.

GỤKWUO:

• 4 iwu nke nkwurịta okwu na-enweghị mkpasu iwe

Usoro ndị a na-arụkwa ọrụ n'ụwa mmadụ. Mụ na ebo Hadza na Tanzania rụkọrọ ọrụ nke ukwuu. Ha na òtù ndị ọzọ nke ndị na-achụ nta anụ anaghị ese okwu, ma ha nwere ike ịlụso ndị agbata obi na-eme ihe ike ọgụ (ndị na-azụ anụ ọhịa). Ha onwe ha anaghị ebu ụzọ ebuso agha ma ha ahazighị mwakpo iji weghara ihe onwunwe na ụmụ nwanyị si n'ìgwè ndị ọzọ. Esemokwu dị n'etiti otu na-ebilite naanị mgbe akụrụngwa dị ụkọ ma ọ dị mkpa ịlụ ọgụ maka nlanarị.

Mkpesa na ịchọ nkwekọrịta bụ usoro abụọ zuru ụwa ọnụ nke na-ekpebi àgwà ndị mmadụ, ha dị na omenala ọ bụla. Ọzọkwa, anyị na-egosi ikike idozi esemokwu site na nwata. Ụmụntakịrị amaghị ka ha ga-esi na-ese okwu ruo ogologo oge, ma onye mejọrọ na-abụkarị onye mbụ na-aga ụwa. Ikekwe, n'oge esemokwu na-ekpo ọkụ, anyị kwesịrị ịtụle ihe anyị ga-eme ma ọ bụrụ na anyị bụ ụmụaka. "

Gafere ule

• Kedu ụdị dike ị bụ?

* Sayensị, 2013, vol. 341.