Site na ọnyà okpomọkụ sitere na anyanwụ, ikuku na-ekpo ọkụ na-eme ka Ụwa dị ndụ maka ụmụ mmadụ na ọtụtụ nde ụdị ndị ọzọ. Ma ugbu a ọnụ ọgụgụ nke gas ndị a aghọwo nke ukwuu, na nke a nwere ike radically imetụta ụdị ntule na mpaghara nwere ike ịdị ndụ na mbara ala anyị.
Ọkwa ikuku nke ikuku ikuku na-eku ọkụ ugbu a dị elu karịa mgbe ọ bụla n'ime afọ 800 gara aga, nke a bụkwa n'ihi na ụmụ mmadụ na-emepụta ha n'ọtụtụ buru ibu site na ọkụ ọkụ. Gasị ahụ na-etinye ike anyanwụ na-eme ka okpomọkụ dị nso n'elu ụwa, na-egbochi ya ịpụ na mbara igwe. A na-akpọ njigide okpomọkụ a mmetụta griin haus.
Ozizi nke mmetụta griin ha malitere ịmalite na narị afọ nke 19. N'afọ 1824, onye France na-ahụ maka mgbakọ na mwepụ Joseph Fourier gbakọrọ na ụwa ga-adị jụụ karị ma ọ bụrụ na ọ nweghị ikuku. Na 1896, ọkà mmụta sayensị Sweden bụ Svante Arrhenius bu ụzọ guzobe njikọ n'etiti mmụba nke carbon dioxide na-esi na mmanụ ọkụ na-ere ọkụ na mmetụta ọkụ. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu narị afọ ka e mesịrị, onye America bụ́ ọkà n’ihe banyere ihu igwe bụ́ James E. Hansen gwara Congress na “a chọpụtawo mmetụta nke griin haus na-agbanwekwa ihu igwe anyị.”
Taa, "mgbanwe ihu igwe" bụ okwu ndị ọkà mmụta sayensị ji akọwa mgbanwe dị mgbagwoju anya nke ikuku gas na-ekpo ọkụ na-akpata na-emetụta ihu igwe na usoro ihu igwe nke ụwa anyị. Mgbanwe ihu igwe na-agụnye ọ bụghị nanị na-arị elu nkezi okpomọkụ, nke anyị na-akpọ okpomoku zuru ụwa ọnụ, kamakwa oke ihu igwe, mgbanwe ndị mmadụ na ebe obibi nke anụ ọhịa, ịrị elu oke osimiri, na ọtụtụ ihe ndị ọzọ.
Gburugburu ụwa, gọọmentị na otu dị ka Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), otu United Nations nke na-edekọ sayensị kachasị ọhụrụ gbasara mgbanwe ihu igwe, na-atụ ihe ikuku ikuku griin, na-enyocha mmetụta ha na mbara ala, na-atụpụta ihe ngwọta. ka ihu igwe dị ugbu a. ọnọdụ.
Isi ụdị griin haus na isi mmalite ha
Carbon dioxide (CO2). Carbon dioxide bụ isi ụdị gas griin haus - ọ na-akpata ihe dịka 3/4 nke ihe ọkụkụ niile. Carbon dioxide nwere ike ịdịgide n'ikuku ruo ọtụtụ puku afọ. Na 2018, onye na-ahụ maka ihu igwe dị n'elu ugwu mgbawa nke Mauna Loa nke Hawaii dekọtara ọkwa carbon dioxide kachasị elu kwa ọnwa nke akụkụ 411 kwa nde. Ihe na-esi na carbon dioxide pụta bụ n'ihi ọkụ nke ihe ndị dị ndụ: coal, mmanụ, gas, osisi na ihe mkpofu siri ike.
Methane (CH4). Methane bụ akụkụ bụ isi nke gas sitere n'okike ma na-esi na nsị ala, ụlọ ọrụ gas na mmanụ, na ọrụ ugbo (karịsịa site na usoro mgbari nri nke ahịhịa ahịhịa). E jiri ya tụnyere carbon dioxide, ụmụ irighiri ihe methane na-anọ n'ikuku ruo obere oge - ihe dị ka afọ 12 - mana ha na-arụ ọrụ ma ọ dịkarịa ala ugboro 84. Methane bụ ihe dị ka 16% nke ikuku ikuku griin ha niile.
Nitrous oxide (N2O). Nitric oxide bụ akụkụ dị nta nke ikuku griin haus zuru ụwa ọnụ—ihe dị ka pasenti 6—ma o ji okpukpu 264 dị ike karịa carbon dioxide. Dị ka IPCC si kwuo, ọ nwere ike ịdịgide na ikuku ruo otu narị afọ. Ọrụ ugbo na ịzụ anụmanụ, gụnyere fatịlaịza, nri nri, ọkụ mkpofu ọrụ ugbo, na ọkụ ọkụ bụ isi ihe kacha enweta ikuku nitrogen oxide.
gas mmepụta ihe. Otu nke ụlọ ọrụ mmepụta ihe ma ọ bụ ikuku fluorinated gụnyere ihe mejupụtara ya dị ka hydrofluorocarbons, perfluorocarbons, chlorofluorocarbons, sulfur hexafluoride (SF6) na nitrogen trifluoride (NF3). Gas ndị a na-eme naanị 2% nke ihe ọkụkụ niile, mana ha nwere ọtụtụ puku ugboro na-ekpo ọkụ karịa carbon dioxide ma nọgide na ikuku ruo ọtụtụ narị na puku afọ. A na-eji gas fluorinated eme ihe dị ka ihe na-ekpo ọkụ, ihe mgbaze na mgbe ụfọdụ a na-ahụ ya dị ka ngwaahịa sitere na mmepụta.
Gas ndị ọzọ na-ekpo ọkụ na-agụnye ikuku mmiri na ozone (O3). Uzuoku mmiri bụ n'ezie gas griin ha na-ahụkarị, mana a naghị ele ya anya dịka ikuku ndị ọzọ na-ekpo ọkụ n'ihi na anaghị apụta ya n'ihi ọrụ mmadụ na-arụ kpọmkwem na aghọtachaghị mmetụta ya. N'otu aka ahụ, ozone dị larịị (aka tropospheric) anaghị apụta ozugbo, kama ọ na-esite na mmeghachi omume mgbagwoju anya n'etiti ndị na-emetọ ikuku.
Mmetụta Gas Greenhouse
Mkpokọta nke ikuku griin haus nwere nsonaazụ ogologo oge maka gburugburu ebe obibi na ahụike mmadụ. Na mgbakwunye na ịkpata mgbanwe ihu igwe, ikuku na-ekpo ọkụ na-esokwa ebute mgbasa nke ọrịa iku ume nke anwụrụ ọkụ na mmetọ ikuku na-akpata.
Oke ihu igwe, nkwụsị nke ihe oriri na mmụba nke ọkụ bụkwa nsonaazụ mgbanwe ihu igwe nke ikuku ikuku na-akpata.
N'ọdịnihu, n'ihi gas na-ekpo ọkụ, ọdịdị ihu igwe anyị na-eji ga-agbanwe; ụfọdụ ụdị dị ndụ ga-apụ n'anya; ndị ọzọ ga-akwaga mba ọzọ ma ọ bụ na-eto eto na ọnụ ọgụgụ.
Otu esi ebelata ikuku ikuku
Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ akụkụ ọ bụla nke akụ na ụba ụwa, site n'ichepụta ihe ruo n'ọrụ ugbo, site na njem gaa na ọkụ eletrik, na-ebunye gas na-ekpo ọkụ n'ime ikuku. Ọ bụrụ na anyị ga-ezere mmetụta kachasị njọ nke mgbanwe ihu igwe, ha niile kwesịrị ịgbanwe site na mmanụ ọkụ ọkụ gaa na isi iyi ike dị nchebe. Mba dị iche iche gburugburu ụwa ghọtara eziokwu a na 2015 Paris Climate Agreement.
Mba 20 nke ụwa, ndị China, United States na India na-edu, na-emepụta ma ọ dịkarịa ala ụzọ atọ n'ụzọ anọ nke ikuku ikuku ikuku n'ụwa. Mmejuputa atumatu dị irè iji belata ikuku gas na mba ndị a dị mkpa karịsịa.
N'ezie, teknụzụ iji belata ikuku ikuku griin ha adịlarị. Ndị a gụnyere iji isi mmalite ike mmeghari kama iji mmanụ ọkụ, na-emeziwanye ike ike yana ibelata ikuku carbon site na ịchaji maka ha.
N'ezie, ụwa anyị ugbu a nwere nanị 1/5 nke "carbon budget" (2,8 trillion metric ton) fọdụrụ - ọnụ ọgụgụ kachasị elu nke carbon dioxide nke nwere ike ịbanye na mbara igwe n'emeghị ka okpomọkụ dị elu karịa ogo abụọ.
Iji kwụsị okpomoku zuru ụwa ọnụ na-aga n'ihu, ọ ga-ewe ihe karịrị naanị ịhapụ mmanụ ọkụ. Dị ka IPCC si kwuo, ọ ga-adabere n'iji ụzọ nke absorption nke carbon dioxide si na ikuku. Ya mere, ọ dị mkpa ịkụ osisi ọhụrụ, chekwaa oke ọhịa na ala ahịhịa dị ugbu a, na ijide carbon dioxide site na ụlọ ọrụ ọkụ na ụlọ mmepụta ihe.